హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.55

🙏హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.55🌺
🌷
మూలమ్--
యద్యేన యుజ్యతే లోకే బుధస్తత్ తేన యోజయేత్ ।
అహమన్నం భవాన్ భోక్తా కథం ప్రీతిర్భవిష్యతి॥౧.౫౫॥
భక్ష్యభక్షయోః ప్రీతిర్విపత్తేః కారణం మతమ్ ।
🌺
పదవిభాగః--
యద్ యేన యుజ్యతే లోకే బుధః తత్ తేన యోజయేత్ । అహమ్ అన్నం భవాన్ భోక్తా కథం ప్రీతిః భవిష్యతి । భక్ష్య-భక్షయోః ప్రీతిః విపత్తేః కారణం మతమ్॥౧.౫౫॥
🌸
అన్వయః--
లోకే యద్ యేన యుజ్యతే, బుధః తత్ తేన యోజయేత్ । అహమ్ అన్నం (అస్మి), భవాన్ (తు) భోక్తా (అస్తి), (అతః) కథం ప్రీతిః భవిష్యతి? భక్ష్య-భక్షయోః ప్రీతిః విపత్తేః కారణం (ఇతి) మతమ్॥౧.౫౫॥
🌼
ప్రతిపదార్థః--
యత్ = సౌహృదాది ; యేన = యేన సహ ; యుజ్యతే = తుల్యం భవతి ; యోజయేత్ = యోజనం కుర్యాత్ ; అన్నం = భక్ష్యభూతః, ఆహారః ; భోక్తా = భక్షకః ; ప్రీతిః = మైత్రీ, స్నేహశ్చ ; భక్ష్య-భక్షయోః = ఖాదితస్య, ఖాదతుః చ మధ్యే; ప్రీతిః = స్నేహభావః ; విపత్తేః = ఆపత్తేః ; కారణమితి మన్యతే॥౧.౫౫॥
🌻
తాత్పర్యమ్--
అస్మిన్ సంసారే ప్రజ్ఞావాన్ యోజ్యవస్తూని ఏవ పరస్పరం యోజయతి, నాన్యాని, విరుద్ధాని వా। ఆవయోః సా స్థితిః నాస్తి, యత్ సామ్యం లేశమపి భవేత్। భవతః అహం ఆహారోఽస్మి। భవాన్ మాం ఖాదతి। కథం సాధ్యమితి యావత్ । అతః ఆవయోః మిథః స్నేహభావః న యుక్తః॥౧.౫౫॥
🌿
హిన్ద్యర్థః--
క్యోంకి-పణ్డిత కో చాహియే కి జిసకే సాథ మేల (మిత్రతా) హౌ సకతా హై, ఉసకే హీ సాథ మేల కరే । పరన్తు మైం తో ఆపకా అన్న (భక్ష్య) హూఁ ఔర ఆప మేరే భక్షక హైం । భలా హమారీ తుమారీ మిత్రతా కైసే హో సకతీ హై?॥౧.౫౫॥
☘
ఆన్ధ్రప్రతిపదార్థః :-
లోకే = సంసారము యందు ; యత్ = ఏది ; యేన = దేనితో ; యుజ్యతే = కలుపుటకు యోగ్యమగుచున్నదో ; తత్ = దానిని ; తేన = దానితో ; యోజయేత్ = కలుపవలెను ; (తస్మాత్ = అందువలన) అహం = (మూషకమైన) నేను ; అన్నం = తినబడే వాడను ; భవాన్ = (కాకులైన) మీరు ; భోక్తా = (మూషకమును) తినువారు ; (అతః = అందువలన, ఆవయోః = మనిద్దరి మధ్య), కథం = ఎట్లు ; ప్రీతిః = అనురాగము, స్నేహము ; భవిష్యతి = కాగలదు అనగా ఉండగలదు అని అర్థము. ॥౧.౫౫॥
🍀
ఆన్ధ్రతాత్పర్యమ్ :-
సంసారము యందు ఏది, దేనితో కలుపుటకు యోగ్యమగుచున్నదో, దానిని దానితో మాత్రమే కలుపవలెను. అందువలన మూషకమైన నేను తినబడే వాడను. కాకులైన మీరు మూషకమును తినువారు. అందువలన, మనిద్దరి మధ్య ఎట్లు అనురాగము, స్నేహము ఎలా కుదురుతుంది అని భావము. ॥౧.౫౫॥
🙏