హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.39

🙏హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.39🌺
🌷
మూలమ్--
మాతా మిత్రం పితా చేతి స్వభావాత్ త్రితయం హితమ్ ।
కార్యకారణతశ్చాన్యే భవన్తి హితబుద్ధయః॥౧.౩౯॥
🌺
పదవిభాగః--
మాతా మిత్రం పితా చ ఇతి స్వభావాత్ త్రితయం హితమ్ । కార్య-కారణతః చ అన్యే భవన్తి హిత-బుద్ధయః॥౧.౩౯॥
🌸
అన్వయః--
మాతా మిత్రం పితా చ ఇతి స్వభావాత్ త్రితయం హితమ్ । అన్యే చ కార్య-కారణతః హిత-బుద్ధయః భవన్తి॥౧.౩౯॥
🌼
ప్రతిపదార్థః--
మాతా = జననీ ; పితా = జనకః ; మిత్రం = సుహృత్ ; స్వభావాత్ = ప్రకృత్యైవ ; త్రితయం = ఏతే త్రయః ; హితం = హితకారకమ్ ; అన్యే తు = ఏతత్-త్రితయాతిరిక్తాస్తు ; కార్యకారణతః = కార్యకారణ-ప్రసఙ్గేనైవ ; కిమపి కార్యం, కారణం వా ఉద్దిశ్యైవ ; హితబుద్ధయః = హితకారకాః భవన్తి॥౧.౩౯॥
🌻
తాత్పర్యమ్--
పితరౌ, సఖా చేతి త్రయః ప్రకృత్యా శ్రేయస్కరాః భవన్తి। ఏతాన్ విహాయ అన్యజనాః యం కమపి లాభం మనసి నిధాయ శుభచిన్తకా భవన్తి ॥౧.౩౯॥
🌿
హిన్ద్యర్థః--
మాతా పితా ఔర మిత్ర యే తీనోం స్వభావ హీ సే హిత చాహతే హైం, పరన్తు దూసరే లోగ తో కార్యవశ హీ హితేషీ హుఆ కరతే హైం॥౧.౩౯॥
☘
ఆన్ధ్రప్రతిపదార్థః :-
మాతా = తల్లి ; మిత్రం = స్నేహితుడు ; పితా = తండ్రి ; స్వభావాత్ = (ఏ కారణము లేకుండగానే) స్వభావము వలేననే ; త్రితయం = ఈ మూడింటి సమూహము ; హితం = మంచిని చేయునది ; అన్యే తు = ఈ మూడింటికి భిన్నమైనవి ; కార్యకారణతః = కారణకార్యముల వలన (మాత్రమే) ; హితబుద్ధయః = మంచిచేయు సంకల్పము కలవారుగా భవన్తి = అగుచున్నారు అని అర్థము. ॥౧.౩౯॥
🍀
ఆన్ధ్రతాత్పర్యమ్ :-
ఈ లోకంలో తల్లి, స్నేహితుడు, తండ్రి ఈ ముగ్గురు ఏ కారణము లేకుండగనే, అనగా ప్రతిఫలాపేక్ష లేకుండగనే, సహజంగానే మంచిని చేయువారు. ఈ ముగ్గురికంటే మిగిలినవారు కారణకార్యముల వలన మాత్రమే అనగా తమ లాభము చూసుకుని, మంచిచేయు సంకల్పము కలవారగుచున్నారు అని భావము. ॥౧. 39 ||
🙏