హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.43

🙏హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.43🌺
🌷
మూలమ్--
ఆపదర్థే ధనం రక్షేద్ దారాన్ రక్షేద్ధనైరపి ।
ఆత్మానం సతతం రక్షేద్దారైరపి ధనైరపి॥౧.౪౩॥
🌺
పదవిభాగః--
ఆపద్-అర్థే ధనం రక్షేద్ దారాన్ రక్షేద్ ధనైః అపి । ఆత్మానం సతతం రక్షేద్ దారైః అపి ధనైః అపి॥౧.౪౩॥
🌸
అన్వయః--
ఆపదర్థే ధనం రక్షేత్। ధనైః అపి దారాన్ రక్షేత్ । దారైః అపి ధనైః అపి ఆత్మానం సతతం రక్షేత్॥౧.౪౩॥
🌼
ప్రతిపదార్థః--
ఆపదర్థే = ఆపత్ప్రతీకారాయ ; రక్షేత్ = అర్జయేత్, నిభృతం స్థాపయేత్ ; దారాన్ = కలత్రమ్ ; ధనైః = ధనదానాదిభిః ; రక్షేత్ = గోపాయేత్ ; ఆత్మానం = స్వశరీరన్తు ; దారైరపి = పత్న్యపేక్షయాపి ; ధనైరపి = ధనాపేక్షయాపి చ, తద్వ్యయేనాపి చ ; రక్షేత్ = పాలయేత్॥౧.౪౩॥
🌻
తాత్పర్యమ్--
కదాచిత్ భవిష్యత్కాలే విపత్తిస్థితిః సమ్భవేదితి ధియా కిఞ్చిత్ ధనమ్ ఉపయోగార్థం నికటే స్థాపనీయమ్। ధనస్యాపేక్షయా పత్న్యాః రక్షణం కార్యమథవా సమయే ఆపతితే విత్తేన భార్యా రక్షణీయా। తతశ్చ యదా ఆత్మనః విపత్కాలః ఆపతేత్, తదానీం ధనపత్న్యోరపేక్షయా, అథవా భార్యయా, ధనేన చ స్వస్య రక్షణం కరణీయమ్ ॥౧.౪౩ ॥🌹
🌿
హిన్ద్యర్థః--
ఆపత్తికాల కే లియే ధన కీ రక్షా కరనీ చాహిఏ, ఔర ధన కో ఖర్చ కర కే భీ స్త్రీ కో రక్షా కరనీ చాహిఏ, ఔర స్త్రీ ఔర ధన దోనోం సే భీ (ఉనకీ చిన్తా ఛోడకర, యా ఉనకో దేకర భీ) సదా అపనీ రక్షా కరనీ చాహిఏ॥౧.౪౩॥
☘
ఆన్ధ్రప్రతిపదార్థః :-
ఆపదర్థే = (ఉత్పన్నమయ్యే) ఆపదల కొరకు ; ధనమ్ = ద్రవ్యమును ; రక్షేత్ = (సంపాదించిన దానినుండి కొంత) కాపాడుకోవలెను ;(అపిచ = మరియు) దారాన్ = భార్యను ; ధనైః = సంపదలతో ; రక్షేత్ = రక్షించవలెను ; దారైరపి = భార్యారక్షణంతో పాటుగా ; (ఏవం = అలాగే) ధనై రపి = ద్రవ్యరక్షణంతో పాటుగా ; ఆత్మానం = తనను తాను ; సతతం = ఎల్లప్పుడు ; రక్షేత్ = రక్షించుకోవలెను. తనకుమాలిన ధర్మం లేదు కనుక అని భావము. ॥౧.౪౩॥
🍀
ఆన్ధ్రతాత్పర్యమ్ :-
ఉత్పన్నమయ్యే ఆపదల కొరకు ద్రవ్యమును, సంపాదించిన దానినుండి కొంత కాపాడుకోవలెను. మరియు భార్యను కూడా తన సంపదలతో రక్షించవలెను. మరియు భార్యారక్షణంతో పాటుగా, అలాగే ద్రవ్యరక్షణంతో తనను తాను కూడా ఎల్లప్పుడు రక్షించుకోవలెను. తనకుమాలిన ధర్మం లేదు కనుక అని భావము. ॥౧.౪౩॥
🙏