హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.53

🙏హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.53🌺
🌷
మూలమ్--
వ్యోమైకాన్తవిహారిణోఽపి విహగాః సమ్ప్రాప్నువన్త్యాపదం
బధ్యన్తే నిపుణైరగాధసలిలాత్ మత్స్యాః సముద్రాదపి ।
దుర్నీతం కిమిహాస్తి కిం సుచరితం కః స్థానలాభే గుణః
కాలో హి వ్యసనప్రసారితకరో గృహ్ణాతి దూరాదపి॥౧.౫౩॥
🌺
పదవిభాగః--
వ్యోమ-ఏకాన్త-విహారిణః అపి విహగాః సమ్ప్రాప్నువన్తి ఆపదం బధ్యన్తే నిపుణైః అగాధ-సలిలాత్ మత్స్యాః సముద్రాద్ అపి । దుర్నీతం కిమ్ ఇహ అస్తి కిం సుచరితం కః స్థానలాభే గుణః కాలః హి వ్యసన-ప్రసారిత-కరః గృహ్ణాతి దూరాద్ అపి॥౧.౫౩॥
🌸
అన్వయః--
విహగాః వ్యోమ-ఏకాన్త-విహారిణః అపి ఆపదం సమ్ప్రాప్నువన్తి । మత్స్యాః అగాధ-సలిలాత్ సముద్రాద్ అపి నిపుణైః బధ్యన్తే । ఇహ దుర్నీతం కిమ్ అస్తి? కిం సుచరితం (అస్తి) ? కః స్థానలాభే గుణః (అస్తి) ? వ్యసన-ప్రసారిత-కరః కాలః హి దూరాద్ అపి గృహ్ణాతి॥౧.౫౩॥
🌼
ప్రతిపదార్థః--
విహగాః = పక్షిణః ; వ్యోమైకాన్త-విహారిణః అపి = దూరతర-గగనాఙ్గణ-విహారిణః అపి ; ఆపదం = ప్రాణసఙ్కటం, జాలబన్ధనాది-విపదమ్ ; సమ్ప్రాప్నువన్తి = లభన్తే ; నిపుణైః = కుశలైః ; అగాధ-సలిలాత్ = అతల-స్పర్శిజల-పూర్యాత్ ; సముద్రాదపి = సాగరాదపి ; మత్స్యాః = మీనాః ; బధ్యన్తే = జలాత్ అపనీయ గృహ్యన్తే ; లౌకైరితి శేషః ; దుర్నీతం = దుశ్చరితం ; సుచరితం = శోభనమ్ ఆచరణం వా- కిమ్? । స్థానలాభే = దుర్ధర్ష-నిరాపద-దురాసద-దుర్గమ-స్థానలాభే వా ; కో గుణః = కిం ఫలమ్? ; కాలః = మృత్యుః ; వ్యసన-ప్రసారితకరః = విపదవసరే కరౌ ప్రసార్య ఇవ ; దూరాదపి = దుర్గమాదపి స్థానాత్ ; గృహ్ణాతి = ఆదత్తే॥౧.౫౩॥
🌻
తాత్పర్యమ్--
పక్షిణః దూరే గగనే డయమానా అపి సఙ్కటే పతన్తి । అగాధే వారినిధౌ స్థితా అపి మీనాః ధీవరైః ప్రసారితైః జాలైః నిర్బధ్యన్తే । ఇహ లోకే కిం సాధు, కిమసాధు? అత్యన్తం యోగ్యస్థానప్రాప్త్యా కిమ్? మృత్యుః దూరాదపి విపత్తిరూపేణ ఆగత్య కరౌ విస్తీర్య (అస్మాన్ అవశ్యం) ధరతి॥౧.౫౩॥
🌿
హిన్ద్యర్థః--
ఆకాశ కే ఏకాన్త ఔర అత్యుచ్చ ప్రదేశ మేం విహార కరనే వాలే పక్షీ భీ ఆపత్తి మేం ఫఁస జాతే హైం । చతుర లోగ అథాహ జల వాలే సముద్ర సే భో మఛలియోం కో పకడ़ లేతే హైం । ఇసలియే ఇస సంసార మేం క్యా అచ్ఛా హై? ఔర క్యా బురా హై? ఔర క్యా యోగ్య స్థాన కీ ప్రాప్తి మేం భీ లాభ హై? అర్థాత్ కుఛ నహీం । క్యోం కి కాలరూపీ శత్రు వ్యసన (విపత్తి) రూపీ హాథ పసారే బైఠా హై, ఔర వహ మౌకా పాతే హీ దూర సే భీ ప్రాణియోం కో పకడ़ లేతా హై॥౧.౫౩॥
☘
ఆన్ధ్రప్రతిపదార్థః :-
వ్యోమైకాన్త-విహారిణః అపి = ఏకాంతంగా ఉండే ఆకాశంలో విహరించుచున్నవైన ; విహగాః = పక్షులు ; ఆపదం = (ప్రాణసంకటమగు) ఆపదను; సంప్రాప్నువన్తి = పొందుచున్నవి ; నిపుణైః = నైపుణ్యం కలవారిచేత ; అగాధ-సలిలాత్ = అగాధజలరాశి గల ; సముద్రాదపి = సాగరమునుండి కూడా ; మత్స్యాః = చేపలు ; బధ్యన్తే = బంధిపబడుచున్నవి ; ఇహ = ఈ లోకంలో ; దుర్నీతం = దుశ్చరిత్ర (అనగా జరుగరానిది) ; సుచరితం చ = సచ్చరిత్ర అనునది (అనగా జరుగునది) ; కిమ్ (అస్తి) ఏమి (ఉంది) ; స్థానలాభే = (ఆపదలు లేని) స్థానమును పొందినను ; కో గుణః = ఏమి ఫలము ? వ్యసన-ప్రసారితకరః = ఆక్రమించే వ్యసనము గల ; కాలః = మృత్యువు ; దూరాదపి = (ఎంత) దూరమునుండి అయినను ; గృహ్ణాతి = (మృత్యునిమిత్తమై) గ్రహించుచున్నది అని అర్థము. ॥౧.౫౩॥
🍀
ఆన్ధ్రతాత్పర్యమ్ :-
ఏకాంతంగా ఉండే ఆకాశంలో విహరించుచున్నవైన పక్షులు, ప్రాణసంకటమగు ఆపదను పొందుచున్నవి. నైపుణ్యం కలవారిచేత, అగాధజలరాశి గల సాగరమునుండి కూడా, చేపలు బంధిపబడుచున్నవి. ఈ లోకంలో దుశ్చరిత్ర అనగా జరుగరానిది, సచ్చరిత్ర అనగా జరుగునది అనునది ఇక ఏమి ఉంది. ఆపదలు లేని స్థానమందున్నను ఏమి ఫలము ? ఎక్కడున్న ఆక్రమించే వ్యసనము గల ఈ మృత్యువు, ఎంత దూరమునుండైనను, మృత్యురూపమున అన్నింటినీ, అందరినీ గ్రహించుచున్నది అని భావము. ॥౧.౫౩॥
🙏