హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.52

🙏హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.52🌺
🌷
మూలమ్--
శశిదివాకరయోర్గ్రహపీడనం
గజభుజఙ్గమయోరపి బన్ధనమ్ ।
మతిమతాం చ విలోక్య దరిద్రతాం
విధిరహో బలవాన్ ఇతి మే మతిః॥౧.౫౨॥
🌺
పదవిభాగః--
శశి-దివాకరయోః గ్రహపీడనం గజ-భుజఙ్గమయోః అపి బన్ధనమ్ । మతిమతాం చ విలోక్య దరిద్రతాం విధిః అహో బలవాన్ ఇతి మే మతిః॥౧.౫౨॥
🌸
అన్వయః--
శశి-దివాకరయోః గ్రహపీడనం, గజ-భుజఙ్గమయోః అపి బన్ధనమ్ । మతిమతాం చ దరిద్రతాం విలోక్య “అహో, విధిః బలవాన్” ఇతి మే మతిః॥౧.౫౨॥
🌼
ప్రతిపదార్థః--
శశిదివాకరయోః = సూర్యచన్ద్రమసోః । గ్రహపీడనం = రాహుణా గ్రహణమ్ ; గజభుజఙ్గమయోః = హస్తిసర్పయోః ; బన్ధనం = నిగ్రహం చ ; విలోక్య = దృష్ట్వా ; చ = పునః ; మతిమతాం = విదుషాం ; దరిద్రతాం = దారిద్ర్యం చ ; విలోక్య ; అహో = ఇతి ఆశ్చర్యే, ఖేదే వా ; విధిః = దైవం ; బలవాన్ = అనివార్యమ్ ఇతి ; మే = మమ ; మతిః = నిశ్చయః ; 'గ్రహః, సూర్యాదౌ పూతనాదౌ చ సైహికేయోపరాగయోరితి మేదినీ ;॥౧.౫౨॥
🌻
తాత్పర్యమ్--
దినకర-నిశాకరయోః (రాహు) గ్రహేణ గ్రసనం, నాగద్వయోః (కరిణః, భుజగస్య చ ) (వ్యాధేన) నిర్బన్ధనం, పణ్డితానాం ధనహీనతా చ— ఏతత్ త్రితయం దృష్ట్వా (స్థితః అహం) ‘విధిః బలీయః’ ఇతి నిశ్చినోమి ॥౧.౫౨॥
🌿
హిన్ద్యర్థః--
క్యోంకి-- ఔర భీ--చన్ద్రమా ఔర సూర్య కో గ్రహణ కీ పీడా, అర్థాత్ గ్రహణ లగనా, హాథోం ఔర సాఁపోం కా బన్ధన,పణ్డితోం కీ భీ దరిద్రతా,ఇన సబ బాతోం కో దేఖకర మైం తో సమఝతా హూఁ కి భాగ్య హీ సబసే ప్రబల హై॥౧.౫౨॥
☘
ఆన్ధ్రప్రతిపదార్థః :-
శశిదివాకరయోః = (లోకరక్షకులైన)సూర్యచంద్రులకు ; గ్రహపీడనం = (రాహుకేతువుల చేత) గ్రహణబాధ ; గజభుజఙ్గమయోః = ఏనుగుపాములకు ; బన్ధనం = నియంత్రణం (అనే బాధ) ; మతిమతాం = బుద్ధిమంతులకు ; దరిద్రతాం = దారిద్ర్యము ; విలోక్య = (ఇలాంటివి) చూచి ; అహో = ఆహా ! విధిః = భాగ్యము ; బలవాన్ = బలవత్తరము ; (ఇతి = అని), మే = నాయొక్క ; మతిః = (నిర్ణయము, అవగాహన) బుద్ధి అని అర్థము. ॥౧.౫౨॥
🍀
ఆన్ధ్రతాత్పర్యమ్ :-
లోకరక్షకులైన, సూర్యచంద్రులకు రాహుకేతువుల చేత గ్రహణబాధ, ఏనుగుపాములకు నియంత్రింపబడడం అనే బాధ, బుద్ధిమంతులకు దారిద్ర్యము అనే బాధ, ఇలాంటివి చూచి, ఆహా ! విధికంటే బలవత్తరమైనది! లోకంలో ఏదియు లేదని నాయొక్క నిర్ణయము, అవగాహన అని భావము. ॥౧.౫౨॥
🙏