హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 0.36

 🙏హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 0.36🌺
🌷
మూలమ్--
ఉద్యమేన హి సిధ్యన్తి కార్యాణి న మనోరథైః ।
న హి సుప్తస్య సింహస్య ప్రవిశన్తి ముఖే మృగాః ॥౦.౩౬॥
🌺
పదవిభాగః--
ఉద్యమేన హి సిధ్యన్తి కార్యాణి న మనోరథైః । న హి సుప్తస్య సింహస్య ప్రవిశన్తి ముఖే మృగాః ॥౦.౩౬॥
🌸
అన్వయః--
ఉద్యమేన హి కార్యాణి సిధ్యన్తి। మనోరథైః న। సుప్తస్య సింహస్య ముఖే మృగాః న హి ప్రవిశన్తి॥౦.౩౬॥
🌼
ప్రతిపదార్థః--
ఉద్యమేన = ఉద్యోగేన, ప్రయత్నేన ; సిధ్యన్తి = సఫలాని భవన్తి ; కార్యాణి = ఉద్దిష్టాని కర్మాణి ; మనోరథైః = కామనాభిః ; హి = యతః ; సుప్తస్య = శయితస్య (బుభుక్షితస్యాపి) ; సింహస్య ; ముఖే= వదనే ; మృగాః = పశవః ; న ప్రవిశన్తి = ఆహారో న భవన్తి ;॥౦.౩౬॥
🌻
తాత్పర్యమ్--
ఆకాఙ్క్షితైః, 'మమేదం భవతు' 'సిధ్యతు మమేద'మిత్యాది-మనోరథమాత్రేణ కర్మాణి న సమ్పద్యన్తే । సింహః యదా శేతే, తదా (స క్షుదా పీడిత ఇతి కృత్వా స్వయమేవాగత్య) జన్తవః తస్య ముఖాన్తే (అన్నం భూత్వా) న ప్రవిశన్తి ।కిన్తు తదర్థం సింహోఽపి యత్నం కరోతి । ఏవమేవ సర్వైరపి యత్నో విధేయః ॥౦.౩౬॥
🌿
హిన్ద్యర్థః--
క్యోంకి- కార్య కీ సిద్ధి ఉద్యోగ సే హీ హోతీ హై, కేవల ఇచ్ఛామాత్ర సే నహీం । క్యోంకి సోయే హుయే భూఖే సింహ కే ముఖ మేం మృగ స్వయం నహీం చలే జాతే హైం, కిన్తు ఉసకో భీ శికార పకడ़నే కే లిఏ యత్న కరనా హీ హోతా హై॥౦.౩౬॥
☘
ఆన్ధ్రప్రతిపదార్థః :-
ఉద్యమేన = ప్రయత్నము చేత (నే) ; కార్యాణి = పనులు ; సిధ్యన్తి = సాధింపబడుచున్నవి ; మనోరథైః = కోరికలచేత ; న = (సాధింపబడవు) కాదు;హి = ఎట్లనగా ; సుప్తస్య = నిద్రిస్తున్న ; సింహస్య = సింహముయొక్క ; ముఖే = నోటిలోకి ; మృగాః = జంతువులు ; న ప్రవిశన్తి = (వాటికి అవిగా) ప్రవేశించుచులేవు. ( మృగరాజైన సింహమైనను తన తిండి తానే ప్రయత్నంతో సాధించుకుంటున్నట్లు స్వప్రయత్నవిశేషములచేతనే సర్వకార్యములు నెరవేరగలవని అర్థము). ॥౦.౩౬॥
🍀
ఆన్ధ్రతాత్పర్యమ్ :-
ప్రయత్నము చేతనే పనులు సాధింపబడుచున్నవి కానీ కోరికలచేత సాధింపబడవు . ఎట్లనగా... నిద్రిస్తున్న సింహముయొక్క నోటిలోకి జంతువులు, అవే వచ్చి తినమని ప్రవేశించుచులేవు కదా. మృగరాజైన సింహమైనను తన తిండి తానే ప్రయత్నంతో సాధించుకుంటున్నట్లు... స్వప్రయత్నవిశేషములచేతనే సర్వకార్యములు సాధించుకొనవలెనని భావము. ॥౦.౩౬॥
🙏