హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 0.35

 🙏హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 0.35🌺
🌷
మూలమ్--
కాకతాలీయవత్ ప్రాప్తం దృష్ట్వాపి నిధిమగ్రతః ।
న స్వయం దైవమాదత్తే పురుషార్థమపేక్షతే ॥౦.౩౫॥
🌺
పదవిభాగః--
కాక-తాలీయ-వత్ ప్రాప్తం దృష్ట్వా అపి నిధిమ్ అగ్రతః । న స్వయం దైవమ్ ఆదత్తే పురుషార్థమ్ అపేక్షతే ॥౦.౩౫॥
🌸
అన్వయః--
కాక-తాలీయ-వత్ ప్రాప్తం నిధిమ్ అగ్రతః దృష్ట్వా అపి దైవం స్వయం న ఆదత్తే । పురుషార్థమ్ అపేక్షతే ॥౦.౩౫॥
🌼
ప్రతిపదార్థః--
కాకస్య ఆగమనమివ, తాలస్య పతనమివ-కాకతాలం, కాకతాలమివ~ కాకతాలీయం = సహసా ఉపనతమ్ ; తద్వత్ = కాకతాలీయవత్ = కాకాగమనేన తాలపతనవద్, కస్మాత్, దైవవశాత్ ; ప్రాప్తం = లబ్ధం, నిధిమ్ = శేవధిమ్ = (ఖజానే కో) ; అగ్రతః = పురతః, దృష్ట్వాపి ; దైవం = భాగ్యం ; స్వయమ్ = స్వతః ; న ఆదత్తే = న గృహ్ణాతి ; కిన్తు-- ఆదానే-పురుషార్థే = హస్తచాలనాదికం పురుషవ్యాపారమ్ ; అపేక్షతే = ఆశ్రయతే ఏవ ; సహాయమపేక్షతే ఏవ॥౦.౩౫॥
🌻
తాత్పర్యమ్--
కాకతాలీయమివ (కస్యచిత్ మనుష్యస్య) పురతః పతితం ధనమపి భాగ్యేన న గృహ్ణాతి । తదర్థమపి ప్రయత్న అపేక్ష్యతే ॥౦.౩౫॥
🌿
హిన్ద్యర్థః--
కాకతాలీయ న్యాయ సే (అర్థాత్ అకస్మాత్, భాగ్య సే) సామనే ప్రాప్త హుఏ ధన కో భీ ఉఠాకర రఖనే మేం పురుషార్థ కీ జరూరత రహతీ హీ హై॥౦.౩౫॥
☘
ఆన్ధ్రప్రతిపదార్థః :-
కాకతాలీయవత్ = (తలవని తలంపుగా) అనుకోకుండా ; ప్రాప్తం = (సంభవించిన) పొందిన ; నిధిమ్ = విశేషసంపదను ; అగ్రతః = (తన) ముందు ; దృష్ట్వా అపి =చూచి కూడా ; (ఆ చూచిన నిధిని), దైవం = (అదృష్టము) భాగ్యము ; స్వయమ్ = తనకు తానుగా ; న ఆదత్తే = తీసుకొనజాలదు ; (తత్ర = అక్కడ), పురుషార్థం = (చూచిన వ్యక్తియొక్క) హస్తచాలనాది వ్యక్తిగత ప్రయత్నము ; అపేక్షతే = కోరబడుచున్నది ; (తన ప్రమేయం, ప్రయత్నం లేకుండా ఎవరూ ఏమీ సాధించలేరని అర్థము). ॥౦.౩౫॥
🍀
ఆన్ధ్రతాత్పర్యమ్ :-
తలవని తలంపుగా తన ముందే ఎదురైన విశేషసంపదను, (అదృష్టము) భాగ్యము తనకు తానుగా దానిని తీసుకొనజాలదు. తనకు తానుగా తీసుకొన లేని ఆ భాగ్యము దానిని ఇతరులకెలా అందించగలదు. ఆ సందర్భములో ఆ చూచిన వ్యక్తియొక్క హస్తచాలనాదివ్యక్తిగతప్రయత్నము అవసరమగుచున్నది. కావున వ్యక్తిగతప్రమేయం, ప్రయత్నం లేకుండా ఎవరూ ఏమీ సాధించలేరని భావము. ॥౦.౩౫॥
🙏