హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.47

🙏హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.47🌺
🌷
మూలమ్--
వినా వర్తనమేవైతే న త్యజన్తి మమాన్తికమ్ ।
తన్మే ప్రాణవ్యయేనాపి జీవయైతాన్ మమాశ్రితాన్॥౧.౪౭॥
🌺
పదవిభాగః--
వినా వర్తనమ్ ఏవ ఏతే న త్యజన్తి మమ అన్తికమ్ । తత్ మే ప్రాణ-వ్యయేన అపి జీవయ ఏతాన్ మమ ఆశ్రితాన్॥౧.౪౭॥
🌸
అన్వయః--
ఏతే వర్తనం వినా ఏవ న మమ అన్తికం న త్యజన్తి । తత్ ఏతాన్ మమ ఆశ్రితాన్ మే ప్రాణ-వ్యయేన అపి జీవయ॥౧.౪౭॥
🌼
ప్రతిపదార్థః--
వర్త్తనం = జీవికాం, వేతనం ; వినైవ = (వేతనాదిగ్రహణం) వినాఽపి ; మమ అన్తికం = మత్సాన్నిధ్యం ; న త్యజన్తి = న పరిహరన్తి ; తత్ = తస్మాత్ ; ప్రాణ-వ్యయేనాపి = మత్ప్రాణోపయోగేన అపి ; జీవయ = పాశచ్ఛేదేన ఏనాన్ పరిపాలయ॥౧.౪౭॥
🌻
తాత్పర్యమ్--
 (కపోతానాం కథాయాం మూషకేన కపోత రాజా ఇత్థం వదతి-) ఏతేభ్యః కపోతేభ్యః మాసికభృతిః కాపి న దీయతే, తథాపి ఏతే సదా మమ సన్నిధావేవ వసన్తి, మాం న పరిత్యజన్తి। అతః మమ ప్రాణః అపగచ్ఛేత్ తథాపి ఇమాన్ మమ అధీనే స్థితాన్ పూర్వం రక్ష- ఇతి ॥౧.౪౭॥
🌿
హిన్ద్యర్థః--
ఔర భీ- వినా కిసీ ప్రకార కీ జీవికా ఔర వేతన కే భీ యే మేరా సాథ నహీం ఛోడతే హైం, ఇసలియే మేరే ప్రాణోం కీ పర్వాహ న కరకే భీ ఆప పహిలే ఇన (మేరే ఆశ్రితోం) కో హీ బచాఇఏ॥౧.౪౭॥
☘
ఆన్ధ్రప్రతిపదార్థః :-
ఏతే (కపోతాః)=ఇవి (ఈ పావురములు) ; వర్తనం = (లాభాపేక్ష లేకుండగనే) ఆహారాది ప్రయోజనము ; వినైవ = లేకుండగనే ; మమ అన్తికం = నా సామీప్యాన్ని ; న త్యజన్తి = విడుచుచు లేవు ; తత్ = అందువలన ; మే = నాయొక్క ; ప్రాణ-వ్యయేనాపి = ప్రాణము తరిగి పోయినను ; మమ = (చిత్రగ్రీవుడనే ముషాకరాజును) నన్ను ; ఆశ్రితాన్ = (నిస్స్వార్థంగా) ఆశ్రయించిన ; ఏతాన్ =వీటిని(ఈ పావురములను ; జీవయ = (వలలో చిక్కిన వీటిని) బ్రతికించుమా అని అర్థము. చేసిన సహాయానికి కృతజ్ఞతగా ఉండడం మహాత్ముల లక్షణం. ॥౧.౪౭॥
🍀
ఆన్ధ్రతాత్పర్యమ్ :-
ఈ పావురములు, లాభాపేక్ష లేకుండగనే ఆహారాది స్వార్థప్రయోజనము లేకున్నను, ఈ కష్టకాలంలో నన్ను విడిచి పోవడం లేదు. అందువలన నాయొక్క ప్రాణరక్షణకంటే, నన్ను నిస్స్వార్థంగా ఆశ్రయించి, కాపాడిన ఈ పావురములయొక్క ప్రాణరక్షణమే నాకు ముఖ్యము. కావున ముందుగా వలలో చిక్కిన ఈ పావురములను బ్రతికించుము అని భావము. చేసిన సహాయానికి కృతజ్ఞతగా ఉండడం మహాత్ముల లక్షణం అని సారాంశము. ॥౧.౪౭॥
🙏