హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 0.42

 🙏హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 0.42🌺
🌷
మూలమ్--
హీయతే హి మతిస్తాత హీనైః సహ సమాగమాత్ ।
సమైశ్చ సమతామేతి విశిష్టైశ్చ విశిష్టతామ్ ॥౦.౪౨॥
🌺
పదవిభాగః--
హీయతే హి మతిః తాత హీనైః సహ సమాగమాత్ । సమైః చ సమతామ్ ఏతి విశిష్టైః చ విశిష్టతామ్ ॥౦.౪౨॥
🌸
అన్వయః--
తాత, హీనైః సహ సమాగమాత్ మతిః హీయతే హి । సమైః చ సమతామ్ ఏతి । విశిష్టైః చ విశిష్టతామ్ ॥౦.౪౨॥
🌼
ప్రతిపదార్థః--
‘తాతే’తి సమ్బోధనమ్; తాత = హే వత్స! ; హీనైః = అధమైః, మూర్ఖైః ; సమాగమాత్ = మిత్రత్వాత్, సాఙ్గత్యాత్ ; మతిః = బుద్ధిః ; హీయతే = అల్పతామ్ ఏతి, క్షయమేతి ; సమైః = స్వాత్మతుల్యైః, యే సమానబుద్ధయః భవన్తి తైః సహ ; సమతాం = సమాన-బౌద్ధిక-స్థితిం ; విశిష్టైః = స్వస్మాద్ అధికైః, యే విలక్షణ-బుద్ధయః భవన్తి తైః సహ ; విశిష్టతా= వైదుష్యం, మహత్త్వఞ్చ॥౦.౪౨॥
🌻
తాత్పర్యమ్--
హే వత్స, అల్పబుద్ధిభిః సహవాసేన ధీశక్తిః క్షీయతే। స్వతుల్యధీభిః సహ సాఙ్గత్యేన సమా ధీస్థితిః భవతి। స్వస్మాత్ విశేషేణ అధికమతిభిః సహ సఖ్యతయా నరః స్వయమపి మహాన్ భవతి॥౦.౪౨॥
🌿
హిన్ద్యర్థః--
కిసీ నే కహా భీ హై కి ‘హే తాత, నీచోం కే సఙ్గ-సాథ సే మనుష్య కీ బుద్ధి ఛోటీ హో జాతీ హై, ఔర అపనే బరాబర బుద్ధివాలోం కే సాథ సే బుద్ధి సాధారణ రహతీ హై, ఔర అపనే సే బద్ధి లోగోం కే సఙ్గ సే మనుష్య కీ బుద్ధి ఉత్కృష్ట (ఉన్నత) హోతీ హై॥౦.౪౨॥
☘
ఆన్ధ్రప్రతిపదార్థః :-
 (‘తాత !’ అని సంబో ధన). తాత = ఓ కుమారా ! ; హీనైః సహ = అధములతో ; సమాగమాత్ = కలిసి ఉండడంవలన ; మతిః = బుద్ధి ; హీయతే = క్షీణించుచున్నది ; (తథైవ = అలాగే) సమైః = (నీ గుణములతో) సమానులైన వారితో ; మతిః = బుద్ధి ; సమతాం = సమానత్వమును ; (తథైవ = అలాగే) విశిష్టైః = (యే విలక్షణ-బుద్ధయః భవన్తి తైః సహ) (నీకంటే) గొప్ప వారిచేత ;సమాగమాత్ = కలిసి ఉండడంవలన ;మతిః = బుద్ధి విశిష్టతామ్ = వైదుష్యమును,వైశిష్ట్యమును ; మహత్త్వమును ;యాతి = పొందుచున్నది.॥౦.౪౨॥
🍀
ఆన్ధ్రతాత్పర్యమ్ :-
‘తాత !’ అని సంబోధన. ఓ కుమారా ! అధములతో కలిసి ఉండడంవలన, నీయొక్క బుద్ధి క్షీణించుచున్నది. అలాగే...నీ గుణములతో సమానులైన వారితో కలిసి ఉండడంవలన నీయొక్క బుద్ధి సమానత్వమును పొందుచున్నది. అలాగే... నీకంటే గొప్ప వారిచేత కలిసి ఉండడంవలన నీయొక్క బుద్ధి, వైదుష్యమును,వైశిష్ట్యమును ; మహత్త్వమును పొందుచున్నది అని భావము. ॥౦.౪౨॥
🙏