హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.62

🙏హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.62🌺
🌷
మూలమ్--
బాలో వా యది వా వృద్ధో యువా వా గృహమాగతః ।
తస్య పూజా విధాతవ్యా సర్వస్యాభ్యాగతో గురుః॥౧.౬౨॥
🌺
పదవిభాగః--
బాలః వా యది వా వృద్ధః యువా వా గృహమ్ ఆగతః । తస్య పూజా విధాతవ్యా సర్వస్య ఆభ్యాగతః గురుః॥౧.౬౨॥
🌸
అన్వయః--
యది బాలః వా, వృద్ధః వా, యువా వా గృహమ్ ఆగతః, (తర్హి) తస్య పూజా విధాతవ్యా । ఆభ్యాగతః సర్వస్య గురుః (వర్తతే) ॥౧.౬౨॥
🌼
ప్రతిపదార్థః--
గృహమాగతః = స్వగృహ-ద్వారి సముపస్థితః, అతిథిః ; తస్య = అతిథేః ; పూజా = సత్క్రియా ; విధాతవ్యా = కర్తవ్యా ; అభ్యాగతః = అన్య-గ్రామాదాగతః అతిథిః ; గురుః = పూజ్యః॥౧.౬౨॥
🌻
తాత్పర్యమ్--
గేహస్య పురతః ఆగతః అతిథిః బాలకః, యువా, వృద్ధో వా భవతు- తస్య సముచితః సత్కారః కర్తవ్యః। అభ్యాగతః సర్వేషాం (సర్వవర్ణాశ్రమధర్మిణాం) పూజ్యః వర్తతే॥౧.౬౨॥
🌿
హిన్ద్యర్థః--
అతిథి యది బాలక హో యా వృద్ధ హో యా జవాన హో, వహ యది అపనే ఘర పర ఆ జాయ, తో ఉసకీ పూజా అవశ్య కరనీ చాహియే। క్యోం కి అతిథి సభీ కా గురు ఔర పూజ్య హోతా హై॥౧.౬౨॥
☘
ఆన్ధ్రప్రతిపదార్థః :-
🍀
బాలో వా = పిల్లవాడైన ; వృధ్ధో వా = ముసలివాడైన ; వా = లేక ; యువా వా = యువకుడైనా ; యది గృహమాగతః = ఇంటికి వచ్చినట్లైతే ; తస్య = అతనికి ; పూజా = అర్హమైన సపర్య ; విధాతవ్యా =చేయవలెను ; (యతః = ఎందుకనగా) అభ్యాగతః = అతిథి ; సర్వస్య = ప్రతివానికి ; గురుః = పూజనీయుడే అని అర్థము.  ॥౧.౬౨॥
ఆన్ధ్రతాత్పర్యమ్ :-
పిల్లవాడైనను, ముసలివాడైనను, లేక యువకుడైనను, (ఇలా ఏ వయసు వాడైనను,) ఇంటికి వచ్చినట్లైతే, అతనికి ; అర్హమైన సపర్యలను చేయవలెను. ఎందుకనగా...ఇంటికి వచ్చిన అతిథి, ప్రతి గృహస్థునకు  పూజనీయుడే, (ఆదరింపబడువాడే) అని భావము.  ॥౧.౬౨॥
🙏

హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.61

🙏హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.61🌺
🌷
మూలమ్--
తృణాని భూమిరుదకం వాక్ చతుర్థీ చ సూనృతా ।
ఏతాన్యపి సతాం గేహే నోచ్ఛిద్యన్తే కదాచన॥౧.౬౧॥
🌺
పదవిభాగః--
తృణాని భూమిః ఉదకం వాక్ చతుర్థీ చ సూనృతా । ఏతాని అపి సతాం గేహే న ఉచ్ఛిద్యన్తే కదాచన॥౧.౬౧॥
🌸
అన్వయః--
సతాం గేహే- తృణాని, భూమిః, ఉదకం, వాక్, చతుర్థీ చ సూనృతా - ఏతాని అపి కదాచన న ఉచ్ఛిద్యన్తే॥౧.౬౧॥
🌼
ప్రతిపదార్థః--
తృణాని = ఆస్తరణార్థం పలాల-కుశాదీని ; భూమిః = నివాస-స్థానమ్ ; ఉదకం = పానాద్యర్థే శీతలం పయః ; ఏతత్ త్రితయం ; కిఞ్చ-చతుర్థీ- ; సూనృతా = ప్రియా, సత్యా చ ; వాక్ = వాణీ ; ['సూనృతం మఙ్గలేఽపి స్యాత్ ప్రియసత్యే వచస్యపీ'తి మేదినీ] ; ఏతాని = చత్వారి ; అపి = తు ; సతాం = సాధూనాం ; గేహే = గృహే ; న ఉచ్ఛిద్యన్తే కదాచన = న కదాచన విరలీభవన్తి ; సదైవ సులభాని ఏవ ఇత్యాశయః॥౧.౬౧॥
🌻
తాత్పర్యమ్--
సజ్జనానాం గృహే- (ఉపవేశనాయ, శయనాయ చ) తృణాని, (వాసయోగ్యా) ధరా, (తృషాశాన్త్యర్థం) జలం, మధురా చ వాణీ-ఏతాని వస్తూని కదాపి అనుపలబ్ధతాం న యాన్తి॥౧.౬౧॥
🌿
హిన్ద్యర్థః--
బిఛానే కే లిఏ ఔర బైఠనే కే లిఏ పుఆల ఆది ఘాస ఫూస, రహనే కో స్థాన, జల- యే తీన చీజ़ ఔర చౌథా మీఠా వచన, ఇన చార చీజ़ోం కీ కమీ తో సజ్జనోం కే ఘర మేం కభీ భీ నహీం హోతీ హై । అర్థాత్ కుఛ భీ ఘర మేం దేనే కో న హో తో భీ ఇన చార వస్తుఓం సే హీ అతిథి కా సత్కార కరనా చాహియే॥౧.౬౧॥
☘
ఆన్ధ్రప్రతిపదార్థః :-
తృణాని = తృణనిర్మితాసనములు ; భూమిః = నివాసస్థానము ; ఉదకం = (పానయోగ్యమైన) నీరు ; చతుర్థీ- నాల్గవదైన ; సూనృతా = సత్యమై, ప్రియమైన ; వాక్ = మాట ;  ఏతాని అపి = ఇవి(నాలుగు)ఐతే ; సతాం = సజ్జనులయొక్క ; గేహే = గృహము యందు ; కదాచన = ఎప్పుడు కూడా ; న ఉచ్ఛిద్యన్తే = లోపించవు అని అర్థము. ॥౧.౬౧॥
🍀
ఆన్ధ్రతాత్పర్యమ్ :-
తృణనిర్మితాసనములు అనగా గడ్డితో తయారు చేయబడిన చాపలు, నివాసయోగ్యమైన స్థలము, పానయోగ్యమైన నీరు, మరియు నాల్గవదైన సత్యమై, ప్రియమైన మాట, ఇవి నాలుగు కూడా సజ్జనులయొక్క, గృహము యందు  ఎప్పుడు కూడా లోపించవు (అనగా కొరత ఉండదని) భావము. ॥౧.౬౧॥
🙏

హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.60

🙏హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.60🌺
🌷
మూలమ్--
అరావప్యుచితం కార్యమాతిథ్యం గృహమాగతే ।
ఛేత్తుః పార్శ్వగతాచ్ఛాయాం నోపసంహరతే ద్రుమః॥౧.౬౦॥
🌺
పదవిభాగః--
అరౌ అపి ఉచితం కార్యమ్ ఆతిథ్యం గృహమ్ ఆగతే । ఛేత్తుః పార్శ్వగతాత్ ఛాయాం న ఉపసంహరతే ద్రుమః॥౧.౬౦॥
🌸
అన్వయః--
అరౌ అపి గృహమ్ ఆగతే (సతి) ఉచితం ఆతిథ్యం కార్యమ్ । ద్రుమః ఛేత్తుః అపి పార్శ్వగతాత్ ఛాయాం న ఉపసంహరతే॥౧.౬౦॥
🌼
ప్రతిపదార్థః--
అరావితి । అరౌ = శత్రౌ-అపి ; గృహమాగతే సతి- ఉచితం = యోగ్యమ్, ఆతిథ్యమ్ = అతిథిసత్కారః ; ద్రుమః = వృక్షః ; పార్శ్వగతాత్ = నికటస్థితాత్ ; ఛేత్తుః = స్వచ్ఛేదకాత్, తక్ష్ణః సకాశాదపి ; స్వచ్ఛాయాం నోపసంహరతే = న సఙ్కోచయతి॥౧.౬౦॥
🌻
తాత్పర్యమ్--
 (గృహస్థ-ధర్మః చ ఏషః–) యదా శత్రుః గృహమాగచ్ఛతి, తదాపి యోగ్యా సత్క్రియా కార్యా । (అత్రోపమానమ్) యదా (తరుం ఖణ్డశః కర్తుం) ఛేదకః పరితః ఆగచ్ఛతి, తదాపి వృక్షః (తం) ఛాయాం (ప్రదదాతి), న నివర్తయతి ॥౧.౬౦॥
🌿
హిన్ద్యర్థః--
శత్రు భీ యది అపనే ధర పర ఆ జాఏ తో ఉసకా భీ ఉచిత ఆతిథ్య సత్కార కరనా చాహిఏ । దేఖో- వృక్ష అపనే కాటనే వాలే బఢఈ, సుతార ఆది కీ ఓర సే భీ అపనీ సుశీతల ఛాయా కో కభీ నహీం హటాతా హై॥౧.౬౦॥
☘
ఆన్ధ్రప్రతిపదార్థః :-
గృహం ఆగతే = ఇంటికి వచ్చిన ; అరౌ అపి = శత్రువు విషయమంలో కూడా ; ఉచితం = తగిన రీతిలో ; ఆతిథ్యమ్ = (భోజనవసతి సౌకర్యాలను) అతిథిసత్కారములను ; కార్యం = చేయాలి ; (యతః = ఎందుకనగా), ద్రుమః = చెట్టు ; ఛేత్తుః (అపి)=(తనను) నరికే వాడికి (కూడా) ;  పార్శ్వగతాం = (తన)సమీపమందున్న ;  ఛాయామ్ = నీడను ; న ఉపసంహరతే = ఇవ్వకుండా ఉండడం లేదు అని అర్థము. ॥౧.౬౦॥
🍀
ఆన్ధ్రతాత్పర్యమ్ :-
ఇంటికి వచ్చిన శత్రువును కూడా, తగిన రీతిలో (భోజనవసతి సౌకర్యాలను కల్పించి  గౌరవించాలి) అతిథిసత్కారములను చేయాలి. (అదే ధర్మము). (ఎట్లనగా), చెట్టు తనను నరికే వాడికి కూడా, తన నీడను ఉపసంహరించుచు లేదు.(అందిస్తూ గౌరవిస్తుంది, సుఖపెడుతుంది)  అని భావము. ॥౧.౬౦॥
🙏

హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.59

🙏హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.59🌺
🌷
మూలమ్--
జాతిమాత్రేణ కిం కశ్చిద్ వధ్యతే పూజ్యతే క్వచిత్ ।
వ్యవహారం పరిజ్ఞాయ వధ్యః పూజ్యోఽథవా భవేత్॥౧.౫౯॥
🌺
పదవిభాగః--
జాతి-మాత్రేణ కిం కశ్చిద్ వధ్యతే పూజ్యతే క్వచిత్ । వ్యవహారం పరిజ్ఞాయ వధ్యః పూజ్యః అథవా భవేత్॥౧.౫౯॥
🌸
అన్వయః--
జాతి-మాత్రేణ కిం కశ్చిద్ వధ్యతే పూజ్యతే క్వచిత్ । వ్యవహారం పరిజ్ఞాయ వధ్యః పూజ్యః అథవా భవేత్॥౧.౫౯॥
🌼
ప్రతిపదార్థః--
కశ్చిదపి ; క్వచిత్ = కస్మింశ్చిత్ స్థలేఽపి ; జాతిమాత్రేణ = 'అయం ఏవంజాతీయ' ఇత్యేతావన్మాత్రేణైవ ; కిం వధ్యతే = కిం హన్యతే ; కిం పూజ్యతే = కిం సత్క్రియతే ; నైవేత్యర్థః ; వ్యవహారం = తదాచారమ్ ; పరిజ్ఞాయ = దృష్ట్వా, అనురుధ్యైవ వధ్యః = హన్తవ్యః ; పూజ్యః = సత్కారయోగ్యః ॥౧.౫౯॥
🌻
తాత్పర్యమ్--
జన్మమాత్రేణ ప్రాప్తేన జీవాకారేణ ఏవ కోఽపి సత్క్రియార్హత్వం వా, హన్తవ్యత్వం వా న ప్రాప్నోతి । తస్య ప్రవృత్త్యా జ్ఞాయతే యత్ సః వ్యాపాదితవ్య ఉత సత్కారపాత్రం వేతి॥౧.౫౯॥
🌿
హిన్ద్యర్థః--
క్యోంకి-కోఈ భీ వ్యక్తి జాతిమాత్ర హీ సే మారనే వా పూజనే లాయక నహీం హోతా హై, కిన్తు ఉనకా వ్యవహార దేఖ కర హీ ఉసే మారనా యా పూజనా చాహిఏ॥౧.౫౯॥
☘
ఆన్ధ్రప్రతిపదార్థః :-
క్వచిత్ = ఎక్కడైనా ; కశ్చిత్ =ఎవడైనా ; జాతిమాత్రేణ = (చాండాల, బ్రాహ్మణాది) కులవివక్ష చేత ; కిం వధ్యతే = (అవమానింపబడుతాడా) చంపబడుతాడా ? కిం పూజ్యతే = పూజింపబడుతాడా ? వ్యవహారం = (ఆ వ్యక్తియొక్క) జీవనసరళిని ; పరిజ్ఞాయ = తెలుసుకుని ; వధ్యః = చంపబడేవాడుగా : అథవా = లేక; పూజ్యః = పూజింపబడువాడుగా ; భవేత్ = అగు గాక అని అర్థము. ॥౧.౫౯॥
🍀
ఆన్ధ్రతాత్పర్యమ్ :-
ఎక్కడైనా, ఎవడైనా, చాండాల, బ్రాహ్మణాది కులవివక్ష చేత అవమానించడం గాని, చంపబడడం గాని, లేక పూజింపబడడం గాని శాస్త్రవిరుద్ధము. అన్యాయము. ఎక్కడైనా, ఏ కాలమందైనా, ఏ కులం వాడైనా, ఆ వ్యక్తియొక్క జీవనసరళిని, స్వరూపస్వభావాలను తెలుసుకున్నాక మాత్రమే, చంపబడేవాడా ? లేక పూజింపబడేవాడా ? అని నిర్ణయించాలి. అంతేగాని కులచర్చ అప్రస్తుతం అని భావము. అనగా అవమానగౌరవాది విషయాలలో కులంకంటే. గుణమే ప్రధానమని భావము. ॥౧.౫౯॥
🙏

హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.58

🙏హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.58🌺
🌷
మూలమ్--
తావద్ భయస్య భేతవ్యం యావద్ భయమనాగతమ్ ।
ఆగతం తు భయం వీక్ష్య నరః కుర్యాద్ యథోచితమ్॥౧.౫౮ ॥
🌺
పదవిభాగః--
తావద్ భయస్య భేతవ్యం యావద్ భయమ్ అనాగతమ్ । ఆగతం తు భయం వీక్ష్య నరః కుర్యాద్ యథోచితమ్॥౧.౫౮॥
🌸
అన్వయః--
యావద్ భయమ్ అనాగతం, తావద్ భయస్య భేతవ్యమ్ । ఆగతం భయం తు వీక్ష్య నరః యథోచితం కుర్యాత్॥౧.౫౮॥
🌼
ప్రతిపదార్థః--
భయస్య = భయజనకస్య చౌరవ్యాఘ్రాదేః ; భేతవ్యం = భీతిః కార్యా ; భయం = భయప్రదం చోరవ్యాఘ్రాదికమ్, ఆగతమ్ = ఉపస్థితమ్ ; వీక్ష్య = దృష్ట్వా తు ; యథోచితం = యథాయోగ్యం తత్ప్రతీకారోపాయమ్ ; కుర్యాత్ = విదధీత॥౧.౫౮॥
🌻
తాత్పర్యమ్--
ధైర్యహారకం, భీతిజనకం చ యద్యద్ కారణం భవతి, తస్య ఆగమనాత్ పూర్వమేవ భీతిర్న కార్యా। (తస్మాత్ ప్రాక్ ధైర్యం వోఢవ్యమ్ ।) తస్మిన్ ఆగతే సతి సకృత్ పరిశీల్య యద్ యోగ్యం తత్ కర్తవ్యమ్॥౧.౫౮॥
🌿
హిన్ద్యర్థః--
ఇసలిఏ మనుష్య కో సభీ ప్రకార కే అపనే బహుత సే మిత్ర కరనే చాహియే। దేఖో, చిత్రగ్రీవ కే మిత్ర చూహే నే కబూతరోం కో బన్ధన సే ఛుడ़ా దియా థా॥౧.౫౪॥
☘
ఆన్ధ్రప్రతిపదార్థః :-
యావత్ = ఎంతవరకు ; భయం = (భయపెట్టే సంఘటన) భయము ; అనాగతమ్ = రాలేదో ; తావత్ = అంతవరకు ; భయాత్ = భయము వలన ; భేతవ్యం = (ఎలా భయసంఘటన వస్తుందో అని) భయపడాలి ; తు = కానీ ; ఆగతం = వచ్చిన ; భయం = భయమును ; వీక్ష్య = చూచి ; నరః = మానవుడు ; యథోచితం = (భయనివారణ కొరకు) తగినట్లుగా ; కుర్యాత్ = చేయవలెను అని అర్థము. అనగా భయసంఘటన పట్ల జాగరూకతతో, జాగ్రత్తగా వ్యవహరించవలెనని అర్థము. ॥౧.౫౮॥
🍀
ఆన్ధ్రతాత్పర్యమ్ :-
ఎంతవరకు భయపెట్టే సంఘటన మరియు భయము రాలేదో, అంతవరకు భయము వలన ; ఎలా భయసంఘటన వస్తుందో అని భయపడాలి. కానీ వచ్చిన భయసంఘటనను భయమును చూచి, మానవుడు, భయనివారణ కొరకు తగినట్లుగా చర్యలు చేపట్టవలెను అని భావము. అనగా భయసంఘటన పట్ల జాగరూకతతో, జాగ్రత్తగా వ్యవహరించవలెనని భావము. ॥౧.౫౮॥
🙏

హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.55

🙏హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.55🌺
🌷
మూలమ్--
యద్యేన యుజ్యతే లోకే బుధస్తత్ తేన యోజయేత్ ।
అహమన్నం భవాన్ భోక్తా కథం ప్రీతిర్భవిష్యతి॥౧.౫౫॥
భక్ష్యభక్షయోః ప్రీతిర్విపత్తేః కారణం మతమ్ ।
🌺
పదవిభాగః--
యద్ యేన యుజ్యతే లోకే బుధః తత్ తేన యోజయేత్ । అహమ్ అన్నం భవాన్ భోక్తా కథం ప్రీతిః భవిష్యతి । భక్ష్య-భక్షయోః ప్రీతిః విపత్తేః కారణం మతమ్॥౧.౫౫॥
🌸
అన్వయః--
లోకే యద్ యేన యుజ్యతే, బుధః తత్ తేన యోజయేత్ । అహమ్ అన్నం (అస్మి), భవాన్ (తు) భోక్తా (అస్తి), (అతః) కథం ప్రీతిః భవిష్యతి? భక్ష్య-భక్షయోః ప్రీతిః విపత్తేః కారణం (ఇతి) మతమ్॥౧.౫౫॥
🌼
ప్రతిపదార్థః--
యత్ = సౌహృదాది ; యేన = యేన సహ ; యుజ్యతే = తుల్యం భవతి ; యోజయేత్ = యోజనం కుర్యాత్ ; అన్నం = భక్ష్యభూతః, ఆహారః ; భోక్తా = భక్షకః ; ప్రీతిః = మైత్రీ, స్నేహశ్చ ; భక్ష్య-భక్షయోః = ఖాదితస్య, ఖాదతుః చ మధ్యే; ప్రీతిః = స్నేహభావః ; విపత్తేః = ఆపత్తేః ; కారణమితి మన్యతే॥౧.౫౫॥
🌻
తాత్పర్యమ్--
అస్మిన్ సంసారే ప్రజ్ఞావాన్ యోజ్యవస్తూని ఏవ పరస్పరం యోజయతి, నాన్యాని, విరుద్ధాని వా। ఆవయోః సా స్థితిః నాస్తి, యత్ సామ్యం లేశమపి భవేత్। భవతః అహం ఆహారోఽస్మి। భవాన్ మాం ఖాదతి। కథం సాధ్యమితి యావత్ । అతః ఆవయోః మిథః స్నేహభావః న యుక్తః॥౧.౫౫॥
🌿
హిన్ద్యర్థః--
క్యోంకి-పణ్డిత కో చాహియే కి జిసకే సాథ మేల (మిత్రతా) హౌ సకతా హై, ఉసకే హీ సాథ మేల కరే । పరన్తు మైం తో ఆపకా అన్న (భక్ష్య) హూఁ ఔర ఆప మేరే భక్షక హైం । భలా హమారీ తుమారీ మిత్రతా కైసే హో సకతీ హై?॥౧.౫౫॥
☘
ఆన్ధ్రప్రతిపదార్థః :-
లోకే = సంసారము యందు ; యత్ = ఏది ; యేన = దేనితో ; యుజ్యతే = కలుపుటకు యోగ్యమగుచున్నదో ; తత్ = దానిని ; తేన = దానితో ; యోజయేత్ = కలుపవలెను ; (తస్మాత్ = అందువలన) అహం = (మూషకమైన) నేను ; అన్నం = తినబడే వాడను ; భవాన్ = (కాకులైన) మీరు ; భోక్తా = (మూషకమును) తినువారు ; (అతః = అందువలన, ఆవయోః = మనిద్దరి మధ్య), కథం = ఎట్లు ; ప్రీతిః = అనురాగము, స్నేహము ; భవిష్యతి = కాగలదు అనగా ఉండగలదు అని అర్థము. ॥౧.౫౫॥
🍀
ఆన్ధ్రతాత్పర్యమ్ :-
సంసారము యందు ఏది, దేనితో కలుపుటకు యోగ్యమగుచున్నదో, దానిని దానితో మాత్రమే కలుపవలెను. అందువలన మూషకమైన నేను తినబడే వాడను. కాకులైన మీరు మూషకమును తినువారు. అందువలన, మనిద్దరి మధ్య ఎట్లు అనురాగము, స్నేహము ఎలా కుదురుతుంది అని భావము. ॥౧.౫౫॥
🙏

హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.53

🙏హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.53🌺
🌷
మూలమ్--
వ్యోమైకాన్తవిహారిణోఽపి విహగాః సమ్ప్రాప్నువన్త్యాపదం
బధ్యన్తే నిపుణైరగాధసలిలాత్ మత్స్యాః సముద్రాదపి ।
దుర్నీతం కిమిహాస్తి కిం సుచరితం కః స్థానలాభే గుణః
కాలో హి వ్యసనప్రసారితకరో గృహ్ణాతి దూరాదపి॥౧.౫౩॥
🌺
పదవిభాగః--
వ్యోమ-ఏకాన్త-విహారిణః అపి విహగాః సమ్ప్రాప్నువన్తి ఆపదం బధ్యన్తే నిపుణైః అగాధ-సలిలాత్ మత్స్యాః సముద్రాద్ అపి । దుర్నీతం కిమ్ ఇహ అస్తి కిం సుచరితం కః స్థానలాభే గుణః కాలః హి వ్యసన-ప్రసారిత-కరః గృహ్ణాతి దూరాద్ అపి॥౧.౫౩॥
🌸
అన్వయః--
విహగాః వ్యోమ-ఏకాన్త-విహారిణః అపి ఆపదం సమ్ప్రాప్నువన్తి । మత్స్యాః అగాధ-సలిలాత్ సముద్రాద్ అపి నిపుణైః బధ్యన్తే । ఇహ దుర్నీతం కిమ్ అస్తి? కిం సుచరితం (అస్తి) ? కః స్థానలాభే గుణః (అస్తి) ? వ్యసన-ప్రసారిత-కరః కాలః హి దూరాద్ అపి గృహ్ణాతి॥౧.౫౩॥
🌼
ప్రతిపదార్థః--
విహగాః = పక్షిణః ; వ్యోమైకాన్త-విహారిణః అపి = దూరతర-గగనాఙ్గణ-విహారిణః అపి ; ఆపదం = ప్రాణసఙ్కటం, జాలబన్ధనాది-విపదమ్ ; సమ్ప్రాప్నువన్తి = లభన్తే ; నిపుణైః = కుశలైః ; అగాధ-సలిలాత్ = అతల-స్పర్శిజల-పూర్యాత్ ; సముద్రాదపి = సాగరాదపి ; మత్స్యాః = మీనాః ; బధ్యన్తే = జలాత్ అపనీయ గృహ్యన్తే ; లౌకైరితి శేషః ; దుర్నీతం = దుశ్చరితం ; సుచరితం = శోభనమ్ ఆచరణం వా- కిమ్? । స్థానలాభే = దుర్ధర్ష-నిరాపద-దురాసద-దుర్గమ-స్థానలాభే వా ; కో గుణః = కిం ఫలమ్? ; కాలః = మృత్యుః ; వ్యసన-ప్రసారితకరః = విపదవసరే కరౌ ప్రసార్య ఇవ ; దూరాదపి = దుర్గమాదపి స్థానాత్ ; గృహ్ణాతి = ఆదత్తే॥౧.౫౩॥
🌻
తాత్పర్యమ్--
పక్షిణః దూరే గగనే డయమానా అపి సఙ్కటే పతన్తి । అగాధే వారినిధౌ స్థితా అపి మీనాః ధీవరైః ప్రసారితైః జాలైః నిర్బధ్యన్తే । ఇహ లోకే కిం సాధు, కిమసాధు? అత్యన్తం యోగ్యస్థానప్రాప్త్యా కిమ్? మృత్యుః దూరాదపి విపత్తిరూపేణ ఆగత్య కరౌ విస్తీర్య (అస్మాన్ అవశ్యం) ధరతి॥౧.౫౩॥
🌿
హిన్ద్యర్థః--
ఆకాశ కే ఏకాన్త ఔర అత్యుచ్చ ప్రదేశ మేం విహార కరనే వాలే పక్షీ భీ ఆపత్తి మేం ఫఁస జాతే హైం । చతుర లోగ అథాహ జల వాలే సముద్ర సే భో మఛలియోం కో పకడ़ లేతే హైం । ఇసలియే ఇస సంసార మేం క్యా అచ్ఛా హై? ఔర క్యా బురా హై? ఔర క్యా యోగ్య స్థాన కీ ప్రాప్తి మేం భీ లాభ హై? అర్థాత్ కుఛ నహీం । క్యోం కి కాలరూపీ శత్రు వ్యసన (విపత్తి) రూపీ హాథ పసారే బైఠా హై, ఔర వహ మౌకా పాతే హీ దూర సే భీ ప్రాణియోం కో పకడ़ లేతా హై॥౧.౫౩॥
☘
ఆన్ధ్రప్రతిపదార్థః :-
వ్యోమైకాన్త-విహారిణః అపి = ఏకాంతంగా ఉండే ఆకాశంలో విహరించుచున్నవైన ; విహగాః = పక్షులు ; ఆపదం = (ప్రాణసంకటమగు) ఆపదను; సంప్రాప్నువన్తి = పొందుచున్నవి ; నిపుణైః = నైపుణ్యం కలవారిచేత ; అగాధ-సలిలాత్ = అగాధజలరాశి గల ; సముద్రాదపి = సాగరమునుండి కూడా ; మత్స్యాః = చేపలు ; బధ్యన్తే = బంధిపబడుచున్నవి ; ఇహ = ఈ లోకంలో ; దుర్నీతం = దుశ్చరిత్ర (అనగా జరుగరానిది) ; సుచరితం చ = సచ్చరిత్ర అనునది (అనగా జరుగునది) ; కిమ్ (అస్తి) ఏమి (ఉంది) ; స్థానలాభే = (ఆపదలు లేని) స్థానమును పొందినను ; కో గుణః = ఏమి ఫలము ? వ్యసన-ప్రసారితకరః = ఆక్రమించే వ్యసనము గల ; కాలః = మృత్యువు ; దూరాదపి = (ఎంత) దూరమునుండి అయినను ; గృహ్ణాతి = (మృత్యునిమిత్తమై) గ్రహించుచున్నది అని అర్థము. ॥౧.౫౩॥
🍀
ఆన్ధ్రతాత్పర్యమ్ :-
ఏకాంతంగా ఉండే ఆకాశంలో విహరించుచున్నవైన పక్షులు, ప్రాణసంకటమగు ఆపదను పొందుచున్నవి. నైపుణ్యం కలవారిచేత, అగాధజలరాశి గల సాగరమునుండి కూడా, చేపలు బంధిపబడుచున్నవి. ఈ లోకంలో దుశ్చరిత్ర అనగా జరుగరానిది, సచ్చరిత్ర అనగా జరుగునది అనునది ఇక ఏమి ఉంది. ఆపదలు లేని స్థానమందున్నను ఏమి ఫలము ? ఎక్కడున్న ఆక్రమించే వ్యసనము గల ఈ మృత్యువు, ఎంత దూరమునుండైనను, మృత్యురూపమున అన్నింటినీ, అందరినీ గ్రహించుచున్నది అని భావము. ॥౧.౫౩॥
🙏

హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.52

🙏హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.52🌺
🌷
మూలమ్--
శశిదివాకరయోర్గ్రహపీడనం
గజభుజఙ్గమయోరపి బన్ధనమ్ ।
మతిమతాం చ విలోక్య దరిద్రతాం
విధిరహో బలవాన్ ఇతి మే మతిః॥౧.౫౨॥
🌺
పదవిభాగః--
శశి-దివాకరయోః గ్రహపీడనం గజ-భుజఙ్గమయోః అపి బన్ధనమ్ । మతిమతాం చ విలోక్య దరిద్రతాం విధిః అహో బలవాన్ ఇతి మే మతిః॥౧.౫౨॥
🌸
అన్వయః--
శశి-దివాకరయోః గ్రహపీడనం, గజ-భుజఙ్గమయోః అపి బన్ధనమ్ । మతిమతాం చ దరిద్రతాం విలోక్య “అహో, విధిః బలవాన్” ఇతి మే మతిః॥౧.౫౨॥
🌼
ప్రతిపదార్థః--
శశిదివాకరయోః = సూర్యచన్ద్రమసోః । గ్రహపీడనం = రాహుణా గ్రహణమ్ ; గజభుజఙ్గమయోః = హస్తిసర్పయోః ; బన్ధనం = నిగ్రహం చ ; విలోక్య = దృష్ట్వా ; చ = పునః ; మతిమతాం = విదుషాం ; దరిద్రతాం = దారిద్ర్యం చ ; విలోక్య ; అహో = ఇతి ఆశ్చర్యే, ఖేదే వా ; విధిః = దైవం ; బలవాన్ = అనివార్యమ్ ఇతి ; మే = మమ ; మతిః = నిశ్చయః ; 'గ్రహః, సూర్యాదౌ పూతనాదౌ చ సైహికేయోపరాగయోరితి మేదినీ ;॥౧.౫౨॥
🌻
తాత్పర్యమ్--
దినకర-నిశాకరయోః (రాహు) గ్రహేణ గ్రసనం, నాగద్వయోః (కరిణః, భుజగస్య చ ) (వ్యాధేన) నిర్బన్ధనం, పణ్డితానాం ధనహీనతా చ— ఏతత్ త్రితయం దృష్ట్వా (స్థితః అహం) ‘విధిః బలీయః’ ఇతి నిశ్చినోమి ॥౧.౫౨॥
🌿
హిన్ద్యర్థః--
క్యోంకి-- ఔర భీ--చన్ద్రమా ఔర సూర్య కో గ్రహణ కీ పీడా, అర్థాత్ గ్రహణ లగనా, హాథోం ఔర సాఁపోం కా బన్ధన,పణ్డితోం కీ భీ దరిద్రతా,ఇన సబ బాతోం కో దేఖకర మైం తో సమఝతా హూఁ కి భాగ్య హీ సబసే ప్రబల హై॥౧.౫౨॥
☘
ఆన్ధ్రప్రతిపదార్థః :-
శశిదివాకరయోః = (లోకరక్షకులైన)సూర్యచంద్రులకు ; గ్రహపీడనం = (రాహుకేతువుల చేత) గ్రహణబాధ ; గజభుజఙ్గమయోః = ఏనుగుపాములకు ; బన్ధనం = నియంత్రణం (అనే బాధ) ; మతిమతాం = బుద్ధిమంతులకు ; దరిద్రతాం = దారిద్ర్యము ; విలోక్య = (ఇలాంటివి) చూచి ; అహో = ఆహా ! విధిః = భాగ్యము ; బలవాన్ = బలవత్తరము ; (ఇతి = అని), మే = నాయొక్క ; మతిః = (నిర్ణయము, అవగాహన) బుద్ధి అని అర్థము. ॥౧.౫౨॥
🍀
ఆన్ధ్రతాత్పర్యమ్ :-
లోకరక్షకులైన, సూర్యచంద్రులకు రాహుకేతువుల చేత గ్రహణబాధ, ఏనుగుపాములకు నియంత్రింపబడడం అనే బాధ, బుద్ధిమంతులకు దారిద్ర్యము అనే బాధ, ఇలాంటివి చూచి, ఆహా ! విధికంటే బలవత్తరమైనది! లోకంలో ఏదియు లేదని నాయొక్క నిర్ణయము, అవగాహన అని భావము. ॥౧.౫౨॥
🙏

హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.51

🙏హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.51🌺
🌷
మూలమ్--
యోఽధికాద్ యోజనశతాత్ పశ్యతీహామిషం ఖగః ।
స ఏవ ప్రాప్తకాలస్తు పాశబన్ధం న పశ్యతి॥౧.౫౧॥
🌺
పదవిభాగః--
యః అధికాద్ యోజన-శతాత్ పశ్యతి ఇహ ఆమిషం ఖగః । సః ఏవ ప్రాప్త-కాలః తు పాశబన్ధం న పశ్యతి॥౧.౫౧॥
🌸
అన్వయః--
యః ఖగః యోజన-శతాత్ అధికాద్ ఇహ ఆమిషం పశ్యతి, సః ఏవ ప్రాప్త-కాలః తు పాశబన్ధం న పశ్యతి॥౧.౫౧॥
🌼
ప్రతిపదార్థః--
ఖగః = గృధ్రాదిః ; యోజనశతాద్ అపి అధికాత్ = శతమపి యోజనానాం పారే ; ఆమిషం = స్వభక్ష్యం మాంసం ; పశ్యతి = (అత్ర) ద్రష్టుం శక్నోతి ; స ఏవ = దూరదృష్టిః ఖగః; ప్రాప్త-కాలః = ఆసన్నమృత్యుః సన్ ; పాశబన్ధం = జాలం ; న పశ్యతి = నైవ లక్షయతి॥౧.౫౧॥
🌻
తాత్పర్యమ్--
యః పక్షీ శతాధికయోజనదూరాత్ ఖాద్యపదార్థం మాంసం ద్రష్టుం శక్నోతి, స ఏవ ముత్యౌ సమీపే స్థితే సతి (సమీపస్థం) జాలం న పశ్యతి ॥౧.౫౧॥
🌿
హిన్ద్యర్థః--
క్యోం కి--జో యజ్ఞ ఆది పక్షీ, సౌ యోజన (౪౦౦ కోశ) సే అధిక కీ దూరీ సే భీ మాఁస కో దేఖ సకతా హై, వహీ పక్షీ బురా సమయ ఆనే పర అపనే ఫఁసానే కే లిఏ బిఛాయే గఏ జాల కో భీ నహీం దేఖతా హై ఔర ఉసమేం ఫఁసకర అపనే ప్రాణ దేదేతా హై॥౧.౫౧॥
☘
ఆన్ధ్రప్రతిపదార్థః :-
యః ఖగః = (గద్ద, డేగ మొదలగు)ఏ పక్షి (ఐతే) ; ఇహ = ఈ లోకమందు ; యోజనశతాత్ (అపి) = నూరు యోజనములనుండి (కూడా)(యోజనమనగా నాలుగు కోసులు. కోసు అనగా 4 మైళ్ళు ) ; ఆమిషం = మాంసమును ; పశ్యతి = చూచుచున్నది ; స ఏవ = అలాంటి (దూరదృష్టి కలిగిన) పక్షియే ; ప్రాప్త-కాలః = చెడు కాలము సంప్రాప్తించినపుడు ; పాశబన్ధం = (ఆ మాంసం ప్రక్కనే ఉన్న, తనను) బంధించే వలను ; న పశ్యతి = చూడలేకపోతుంది అని అర్థము. అనగా ఈ లోకంలో స్వల్పప్రయోజనములకు ఆశపడి, విలువైనవి కోల్పోతున్నారు అని సారాంశము. ॥౧.౫౧॥
🍀
ఆన్ధ్రతాత్పర్యమ్ :-
గద్ద, డేగ మొదలగు ఏ పక్షి ఐతే, ఈ లోకమందు నూరు యోజనములనుండి కూడా, యోజనమనగా నాలుగు కోసులు. కోసు అనగా 4 మైళ్ళు, అంత దూరము నుండి తనకు కావలిసిన మాంసమును చూడగలుగుతుంది. కానీ అంతటి దూరదృష్టి కలిగిన పక్షియే, తనకు చెడు కాలము సంప్రాప్తించినపుడు, ఆ మాంసం ప్రక్కనే ఉన్న, తనను బంధించే వలను చూడలేకపోతుంది అని భావము. అనగా ఈ లోకంలో స్వల్పప్రయోజనములకు ఆశపడి, విలువైనవి కోల్పోతున్నారు అని సారాంశము. ॥౧.౫౧॥
🙏

హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.50

🙏హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.50🌺
🌷
మూలమ్--
శరీరస్య గుణానాం చ దూరమత్యన్తమన్తరమ్ ।
శరీరం క్షణవిధ్వంసి కల్పాన్తస్థాయినో గుణాః॥౧.౫౦॥
🌺
పదవిభాగః--
శరీరస్య గుణానాం చ దూరమ్ అత్యన్తమ్ అన్తరమ్ । శరీరం క్షణ-విధ్వంసి కల్పాన్త-స్థాయినః గుణాః॥౧.౫౦॥
🌸
అన్వయః--
శరీరస్య గుణానాం చ అన్తరమ్ అత్యన్తం దూరమ్ । శరీరం క్షణ-విధ్వంసి । గుణాః కల్పాన్త-స్థాయినః॥౧.౫౦॥
🌼
ప్రతిపదార్థః--
శరీరస్య = దేహస్య ; అత్యన్తం దూరం = నితరాం విప్రకృష్టమ్ ; అన్తరం = ప్రభేదః ; క్షణవిధ్వంసి = అచిరవినాశి, క్షణభఙ్గురమ్ ; గుణాః = దయాదాక్షిణ్యాదయః, యశ ఇతి యావత్ । కల్పాన్తస్థాయినః = ప్రలయపర్యన్తస్థాయినః॥౧.౫౦॥
🌻
తాత్పర్యమ్--
దేహస్య గుణానాం చ మధ్యే భేదః మహాన్। కాయః అవిలమ్బేన వినశ్యతి। గుణాస్తు సృష్టివిలయం యావత్ తిష్ఠన్తి ॥౧.౫౦॥
🌿
హిన్ద్యర్థః--
క్యోం కి- శరీర మేం ఔర గుణోం మేం బహుత బడా భేద హై, శరీర తో క్షణ హీ మేం నష్ట హో జాతా హైం, పరన్తు గుణ ప్రలయ కాల తక రహతే హైం॥౧.౫౦॥
☘
ఆన్ధ్రప్రతిపదార్థః :-
శరీరస్య = దేహమునకు ; గుణానాం చ = దయాదాక్షిణ్యాది గుణములకు ;అత్యన్తం = చాలా ; దూరం = దూరము ; (అపి చ = మరియు) అన్తరం (అపి) = భేదము (కూడా) ; (ఎట్లనగా), శరీరం = శరీరము ; క్షణవిధ్వంసి = క్షణంలో నశించునది ; (కింతు = కానీ) గుణాః = దయాదాక్షిణ్యాదివిశిష్ట)గుణములు ; కల్పాన్తస్థాయినః = సృష్టిపర్యంతము ఉండునవి అని అర్థము. ॥౧.౫౦॥
🍀
ఆన్ధ్రతాత్పర్యమ్ :-
దేహమునకు, దయాదాక్షిణ్యాది గుణములకు స్వభావస్వరూపలక్షణాలలో చాలా తేడా ఉంటుంది. ఎట్లనగా...ఈ శరీరము ఏ క్షణంలో నైనా నశించవచ్చు. నశించడం అనివార్యం కూడా. కానీ దయాదాక్షిణ్యాదివిశిష్టగుణములు మాత్రము ఈ ఆకల్పాంతము అనగా సృష్టిపర్యంతము ఉంటాయి అని భావము. అనగా మానవుడు ఈ శరీరం పై అహంకారమమకారములను వదిలి, శాశ్వతత్వాన్ని అందించే ఉత్తమగుణములను ఆశ్రయిస్తూ, వాటిని కలిగియుండవలెనని భావము. ॥౧.౫౦॥
🙏

హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.49

🙏హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.49🌺
🌷
మూలమ్--
యది నిత్యమనిత్యేన నిర్మలం మలవాహినా ।
యశః కాయేన లభ్యేత తన్న లబ్ధం భవేన్ ను కిమ్॥౧.౪౯॥
🌺
పదవిభాగః--
యది నిత్యమ్ అనిత్యేన నిర్మలం మలవాహినా । యశః కాయేన లభ్యేత తత్ న లబ్ధం భవేత్ ను కిమ్॥౧.౪౯॥
🌸
అన్వయః--
యది నిత్యం, నిర్మలం, యశః- అనిత్యేన, మలవాహినా, కాయేన- లభ్యేత తత్ (తర్హి) న లబ్ధం కిమ్ ను భవేత్ ?॥౧.౪౯॥
🌼
ప్రతిపదార్థః--
నిత్యం = చిరస్థాయి ; నిర్మలం = స్వచ్ఛమ్ ; యశః = కీర్తిః ; అనిత్యేన = నశ్వరేణ ; మలవాహినా = మలమూత్రపరిపూర్ణేన ; కాయేన = శరీరేణ ; తత్ర 'ను'-ఇతి వితర్కే । కిం లబ్ధం న భవేత్ = సర్వమేవ లబ్ధం భవేదిత్యర్థః॥౧.౪౯॥
🌻
తాత్పర్యమ్--
యది శాశ్వతీ, మలరహితా కీర్తిః, అశాశ్వతకేన, దూషితేన దేహేన (తన్మాధ్యమేన) లభ్యతే, తర్హి న కిమపి అప్రాప్తం శిష్యతే। (సర్వమేవ లబ్ధమితి యావత్।) ॥౧.౪౯॥
🌿
హిన్ద్యర్థః--
అనిత్య ఔర సూత్ర విష్ఠా ఆది మలోం కో వహన కరనే వాలే శరీర కే బదలే మేం యది నిర్మల ఔర నిత్య యశ మిలే, తో ఫిర కహో క్యా నహీం మిలా? । అథపి సబ కుఛ మిల గయా॥౧.౪౯॥
☘
ఆన్ధ్రప్రతిపదార్థః :-
అనిత్యేన = అశాశ్వతమైన ; మలవాహినా = పురీషాదిమలవాహనశీలమైన ; కాయేన = శరీరము చేత ; నిత్యం = చిరస్థాయి యైన ; నిర్మలం = (నిష్కల్మషమైన) విశుద్ధమైన ; యశః = కీర్తి ; యది లభ్యేత = పొందినచో ; తత్ =అలా ; కిం ను = (ఉత్కృష్టమైన) దేనిని ; లబ్ధం న భవేత్ = (ఇక)పొందనిది ఏముంటుంది ? అనగా ఈ శరీరంతో అన్నీ సాధించినట్లే అని అర్థము. ॥౧.౪౯॥
🍀
ఆన్ధ్రతాత్పర్యమ్ :-
అశాశ్వతమైన, పురీషాదిమలవాహనశీలమైన, ఈ శరీరము చేత, చిరస్థాయి యైన ; నిష్కల్మషమైన మరియు విశుద్ధమైన కీర్తిని పొందినచో, ఇక ఈ లోకంలో ఉత్కృష్టమైనది పొందనిది ఏముంటుంది ? అనగా సత్కీర్తిని పొందినచో, ఈ శరీరంతో అన్నీ సాధించినట్లే. అనగా సత్కీర్తిని పొందినప్పుడే మానవజన్మకు సార్థకత లభించునని ఉద్దేశ్యము. ॥౧.౪౯॥
🙏

హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.48

🙏హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.48🌺
🌷
మూలమ్--
మాంసమూత్రపురీషాస్థిపూరితేఽస్మిన్ కలేవరే ।
వినశ్వరే విహాయాస్థాం యశః పాలయ మిత్ర మే॥౧.౪౮॥
🌺
పదవిభాగః--
మాంస-మూత్ర-పురీష-అస్థి-పూరితే అస్మిన్ కలేవరే । వినశ్వరే విహాయ ఆస్థాం యశః పాలయ మిత్ర మే॥౧.౪౮॥
🌸
అన్వయః--
మిత్ర, అస్మిన్ మాంస-మూత్ర-పురీష-అస్థి-పూరితే వినశ్వరే కలేవరే, ఆస్థాం విహాయ మే యశః పాలయ॥౧.౪౮॥
🌼
ప్రతిపదార్థః--
మిత్ర = హే సుహృత్ ; మాంసం = పిశితమ్ ; మూత్రం = మేహనమ్ ; పురీషం = విష్ఠా ; అస్థి = కీకసమ్ ; నిర్మితే = విరచితే, పరిపూర్ణే చ ; వినశ్వరే = వినాశశీలే ; కలేవరే = శరీరే ; ఆస్థాం = ఆలమ్బనం, ఆదరం వా ; మే యశః = మమ కీర్తిమ్ ; పాలయ = రక్ష ;॥౧.౪౮॥
🌻
తాత్పర్యమ్--
హే సఖే, కాయః విణ్మూత్రాదినా నిర్మితః అశాశ్వతః। అతః త్వం (తత్ పరిత్యజ్య) మమ అపేక్షాం విహాయ (శాశ్వతస్థాయినం) ఖ్యాతిం అవ ॥౧.౪౮॥
🌿
హిన్ద్యర్థః--
ఔర భీ- హే మిత్ర! మాఁస, మూత్ర, విష్ఠా, హడ్డీ ఆది సే బనే హుఏ మేరే ఇస నాశ-శీల శరీర కే బచానే కీ ఇచ్ఛా కో లోక మేం ఆప మేరీ కీర్తి కీ హీ రక్షా కరో॥౧.౪౮॥
☘
ఆన్ధ్రప్రతిపదార్థః :-
హే)మిత్ర = ఓ స్నేహితుడా ; మాంస-మూత్ర-పురీష-అస్థి-పూరితే = మాంసము, మూత్రము, మలము, బొక్కల చేత నిండియున్న; వినశ్వరే = నశించి పోయే ; కలేవరే = శరీరము యందు ; ఆస్థాం = (అతిరక్షణ అనే)ప్రయత్నమును ; విహాయ = వదిలి ; మే = నాయొక్క ; యశః = (స్వాశ్రితరక్షణజనితమైన) కీర్తిని ; పాలయ = రక్షించుమా అని అర్థము. ॥౧.౪౮॥
🍀
ఆన్ధ్రతాత్పర్యమ్ :-
ఓ స్నేహితుడా ! మాంసము, మూత్రము, మలము, బొక్కల చేత నిండియున్న, ఈ నశించి పోయే నా శరీరమును రక్షించడమనే ప్రయత్నమును వదిలి, ముందుగా ఆ కపోతములను రక్షించి, స్వాశ్రితజనరక్షణజనితమైన నాయొక్క కీర్తిని, నీవు రక్షించుము అని భావము. ॥౧.౪౮॥
🙏

హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.47

🙏హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.47🌺
🌷
మూలమ్--
వినా వర్తనమేవైతే న త్యజన్తి మమాన్తికమ్ ।
తన్మే ప్రాణవ్యయేనాపి జీవయైతాన్ మమాశ్రితాన్॥౧.౪౭॥
🌺
పదవిభాగః--
వినా వర్తనమ్ ఏవ ఏతే న త్యజన్తి మమ అన్తికమ్ । తత్ మే ప్రాణ-వ్యయేన అపి జీవయ ఏతాన్ మమ ఆశ్రితాన్॥౧.౪౭॥
🌸
అన్వయః--
ఏతే వర్తనం వినా ఏవ న మమ అన్తికం న త్యజన్తి । తత్ ఏతాన్ మమ ఆశ్రితాన్ మే ప్రాణ-వ్యయేన అపి జీవయ॥౧.౪౭॥
🌼
ప్రతిపదార్థః--
వర్త్తనం = జీవికాం, వేతనం ; వినైవ = (వేతనాదిగ్రహణం) వినాఽపి ; మమ అన్తికం = మత్సాన్నిధ్యం ; న త్యజన్తి = న పరిహరన్తి ; తత్ = తస్మాత్ ; ప్రాణ-వ్యయేనాపి = మత్ప్రాణోపయోగేన అపి ; జీవయ = పాశచ్ఛేదేన ఏనాన్ పరిపాలయ॥౧.౪౭॥
🌻
తాత్పర్యమ్--
 (కపోతానాం కథాయాం మూషకేన కపోత రాజా ఇత్థం వదతి-) ఏతేభ్యః కపోతేభ్యః మాసికభృతిః కాపి న దీయతే, తథాపి ఏతే సదా మమ సన్నిధావేవ వసన్తి, మాం న పరిత్యజన్తి। అతః మమ ప్రాణః అపగచ్ఛేత్ తథాపి ఇమాన్ మమ అధీనే స్థితాన్ పూర్వం రక్ష- ఇతి ॥౧.౪౭॥
🌿
హిన్ద్యర్థః--
ఔర భీ- వినా కిసీ ప్రకార కీ జీవికా ఔర వేతన కే భీ యే మేరా సాథ నహీం ఛోడతే హైం, ఇసలియే మేరే ప్రాణోం కీ పర్వాహ న కరకే భీ ఆప పహిలే ఇన (మేరే ఆశ్రితోం) కో హీ బచాఇఏ॥౧.౪౭॥
☘
ఆన్ధ్రప్రతిపదార్థః :-
ఏతే (కపోతాః)=ఇవి (ఈ పావురములు) ; వర్తనం = (లాభాపేక్ష లేకుండగనే) ఆహారాది ప్రయోజనము ; వినైవ = లేకుండగనే ; మమ అన్తికం = నా సామీప్యాన్ని ; న త్యజన్తి = విడుచుచు లేవు ; తత్ = అందువలన ; మే = నాయొక్క ; ప్రాణ-వ్యయేనాపి = ప్రాణము తరిగి పోయినను ; మమ = (చిత్రగ్రీవుడనే ముషాకరాజును) నన్ను ; ఆశ్రితాన్ = (నిస్స్వార్థంగా) ఆశ్రయించిన ; ఏతాన్ =వీటిని(ఈ పావురములను ; జీవయ = (వలలో చిక్కిన వీటిని) బ్రతికించుమా అని అర్థము. చేసిన సహాయానికి కృతజ్ఞతగా ఉండడం మహాత్ముల లక్షణం. ॥౧.౪౭॥
🍀
ఆన్ధ్రతాత్పర్యమ్ :-
ఈ పావురములు, లాభాపేక్ష లేకుండగనే ఆహారాది స్వార్థప్రయోజనము లేకున్నను, ఈ కష్టకాలంలో నన్ను విడిచి పోవడం లేదు. అందువలన నాయొక్క ప్రాణరక్షణకంటే, నన్ను నిస్స్వార్థంగా ఆశ్రయించి, కాపాడిన ఈ పావురములయొక్క ప్రాణరక్షణమే నాకు ముఖ్యము. కావున ముందుగా వలలో చిక్కిన ఈ పావురములను బ్రతికించుము అని భావము. చేసిన సహాయానికి కృతజ్ఞతగా ఉండడం మహాత్ముల లక్షణం అని సారాంశము. ॥౧.౪౭॥
🙏

హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.45

🙏హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.45🌺
🌷
మూలమ్--
ధనాని జీవితఞ్చైవ పరార్థే ప్రాజ్ఞ ఉత్సృజేత్ ।
సన్నిమిత్తే వరం త్యాగో వినాశే నియతే సతి॥౧.౪౫॥
🌺
పదవిభాగః--
ధనాని జీవితం చ ఏవ పరార్థే ప్రాజ్ఞః ఉత్సృజేత్ । సన్నిమిత్తే వరం త్యాగః వినాశే నియతే సతి॥౧.౪౫॥
🌸
అన్వయః--
ప్రాజ్ఞః ధనాని జీవితం చ ఏవ పరార్థే ఉత్సృజేత్ । వినాశే నియతే సతి సన్నిమిత్తే త్యాగః వరమ్॥౧.౪౫॥
🌼
ప్రతిపదార్థః--
ప్రాజ్ఞః = విద్వాన్ ; జీవితం = ప్రాణాన్ ; పరార్థే = పరోపకారాయ ; ఉత్సృజేత్ = దద్యాత్ ; వినాశే = మరణే ; నియతే = నిశ్చితే సతి ; సన్నిమిత్తే = సత్కార్యసిద్ధయే, పరోపకారాయ ; త్యాగః = ప్రాణపరిత్యాగః ; వరం = కిఞ్చిత్ శ్రేష్ఠః॥౧.౪౫॥
🌻
తాత్పర్యమ్--
బుధజనః పరేషాముపయోగాయ విత్తం జీవనం చార్పయతి। నాశనమేవ యది (అశాశ్వతేఽస్మిన్) లోకే నియమః భవతి, తర్హి సత్కార్యాచరణార్థం ధనప్రాణయోః ఉపయోగః ఏవ శ్రేష్ఠః ॥౧.౪౫॥
🌿
హిన్ద్యర్థః--
కిసీ నే ఠీక హీ కహా హై, కి- విద్వాన్ లోగోం కో అపనే ధన తథా ప్రాణోం కో స్వరోం కే ఉపకార కే లిఏ సమర్పణ కర దేనా చాహిఏ । క్యోం కి జబ ఉన ప్రాణోం కా ఔర ధన కా నాశ హోనా నిశ్చిత హీ హై, తో ఉన్హేం సదుపయోగ మేం లగా దేనా హీ అచ్ఛా హై॥౧.౪౫॥
☘
ఆన్ధ్రప్రతిపదార్థః :-
ప్రాజ్ఞః = విద్వాంసుడు ; ధనాని = సంపదలను ; జీవితం = (తన) జీవితాన్ని; పరార్థే = పరోపకారము కొరకు ; ఉత్సృజేత్ = (నిశ్శంకగా) వదలవలెను ; వినాశే = మరణము ; నియతే = నిశ్చయమై ఉండగా ; సన్నిమిత్తే = (ఉత్తమఫలసాధకమైన పరోపకారమనే) ఉత్తమకారణము కొరకు ; త్యాగః = (సర్వ)పరిత్యాగము ; వరం = శ్రేష్ఠమైనది అని అర్థము. ॥౧.౪౫॥
🍀
ఆన్ధ్రతాత్పర్యమ్ :-
విద్వాంసుడు తనవైన సంపదలను, చివరకు తన జీవితాన్ని కూడా పరోపకారము కొరకు నిశ్శంకగా వదలవలెను. ఎందుకనగా ఈ జీవితంలో మరణము నిశ్చయమై ఉండగా, ఉత్తమఫలసాధకమైన పరోపకారమనే ఉత్తమకారణము కొరకు ఎవరికైనా వారి వారి ధనజీవితాదులను త్యాగము చేయగలుగుట అనునది ఎంతో శ్రేష్ఠమైనది. మరియు ధన్యతను అందించునది అని భావము. ॥౧.౪౫॥
🙏

హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.44

🙏హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.44🌺
🌷
మూలమ్--
ధర్మార్థకామమోక్షాణాం ప్రాణాః సంస్థితిహేతవః ।
తాన్ నిఘ్నతా కిం న హతం రక్షతా కిం న రక్షితమ్॥౧.౪౪॥
🌺
పదవిభాగః--
ధర్మార్థ-కామ-మోక్షాణాం ప్రాణాః సంస్థితి-హేతవః । తాన్ నిఘ్నతా కిం న హతం రక్షతా కిం న రక్షితమ్॥౧.౪౪॥
🌸
అన్వయః--
ప్రాణాః ధర్మార్థ-కామ-మోక్షాణాం సంస్థితి-హేతవః । తాన్ నిఘ్నతా కిం న హతమ్ ? రక్షతా కిం న రక్షితమ్? ॥
🌼
ప్రతిపదార్థః--
ప్రాణాః = ప్రాణాపానాదిపఞ్చవాయవః ; సంస్థితిహేతవః = యథావత్పాలనాది-హేతవః, జీవనే కారణభూతాని ; తాన్ప్రాణాన్ స్వశరీరమితి యావత్ ; నిఘ్నతా = వినాశయతా ; రక్షతా = పాలయతా ; ధర్మార్థకామమోక్షాఖ్యాశ్చత్వారః పురుషార్థాః ॥౧.౪౪॥
🌻
తాత్పర్యమ్--
 (శరీరస్య ధారణే యే హేతవః తే) ప్రాణాః ఏవ ధర్మాది-పురుషార్థ-చతుష్టయస్య సంస్థాపనేఽపి కారణమ్। పురుషః ప్రాణాన్ హత్వా సర్వం హన్తి, ప్రాణాన్ ఊత్వా (అవ్+త్వా) సర్వమ్ అవతి ॥౧.౪౪॥
🌿
హిన్ద్యర్థః--
ఔర భీ- ధర్మ, అర్థ, కామ, మోక్ష, ఇన చారోం పురుషార్థోం కే మూల కారణ ప్రాణ హీ హైం । అతః జిసనే అపనే ప్రాణోం కా నాశ కియా ఉసనే కిస చీజ కా నాశ నహీం కియా? అర్థాత్ సబకా నాశ కియా । ఔర జిసనే ఉన ప్రాణోం కీ రక్షా కీ తో ఉసనే కిసకీ రక్షా నహీం కీ? । అర్థాత్ సబకీ రక్షా కీ॥౧.౪౪॥
☘
ఆన్ధ్రప్రతిపదార్థః :-
ప్రాణాః = (జీవనాధారమైన) ప్రాణములు ; ధర్మార్థకామమోక్షాణామ్ =పురుషార్థచతుష్టయము యొక్క ; సంస్థితిహేతవః = సాధనకు, రక్షణకు కారణములు ; తాన్ (ప్రాణాన్) = అలాంటి (ప్రాణములను మరియు శరీరమును, అవగాహన లేకుండా) ; నిఘ్నతా = చంపుకుంటే ; కిం=(ఇక) దేనిని ; న హతం = చంపనట్టు ? (ఏవం = అలాగే) రక్షతా = రక్షిస్తుంటే ; కిం=(ఇక) దేనిని ; రక్షతా = రక్షించనట్టు అని అర్థము. అనగా ప్రాణరక్షణమే జీవికి ప్రథమకర్తవ్యము అని అర్థము. ॥౧.౪౪॥
🍀
ఆన్ధ్రతాత్పర్యమ్ :-
జీవనాధారమైన ప్రాణములు, పురుషార్థచతుష్టయము యొక్క సాధనకు, రక్షణకు కారణములు. అలాంటి ప్రాణములను మరియు శరీరమును అవగాహన లేకుండా చంపుకుంటే, ఇక దేనిని చంపనట్టు ? అనగా మూలాన్నే చంపుకున్నట్టు. అలాగే అలాంటి ప్రాణములను రక్షిస్తుంటే, ఇక దేనిని రక్షించనట్టు అని భావము. అనగా ప్రాణరక్షణమే జీవికి ప్రథమకర్తవ్యము. తదనంతరమే ధర్మసాధనాదులు అనియు సారాంశము. ॥౧.౪౪॥
🙏

హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.43

🙏హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.43🌺
🌷
మూలమ్--
ఆపదర్థే ధనం రక్షేద్ దారాన్ రక్షేద్ధనైరపి ।
ఆత్మానం సతతం రక్షేద్దారైరపి ధనైరపి॥౧.౪౩॥
🌺
పదవిభాగః--
ఆపద్-అర్థే ధనం రక్షేద్ దారాన్ రక్షేద్ ధనైః అపి । ఆత్మానం సతతం రక్షేద్ దారైః అపి ధనైః అపి॥౧.౪౩॥
🌸
అన్వయః--
ఆపదర్థే ధనం రక్షేత్। ధనైః అపి దారాన్ రక్షేత్ । దారైః అపి ధనైః అపి ఆత్మానం సతతం రక్షేత్॥౧.౪౩॥
🌼
ప్రతిపదార్థః--
ఆపదర్థే = ఆపత్ప్రతీకారాయ ; రక్షేత్ = అర్జయేత్, నిభృతం స్థాపయేత్ ; దారాన్ = కలత్రమ్ ; ధనైః = ధనదానాదిభిః ; రక్షేత్ = గోపాయేత్ ; ఆత్మానం = స్వశరీరన్తు ; దారైరపి = పత్న్యపేక్షయాపి ; ధనైరపి = ధనాపేక్షయాపి చ, తద్వ్యయేనాపి చ ; రక్షేత్ = పాలయేత్॥౧.౪౩॥
🌻
తాత్పర్యమ్--
కదాచిత్ భవిష్యత్కాలే విపత్తిస్థితిః సమ్భవేదితి ధియా కిఞ్చిత్ ధనమ్ ఉపయోగార్థం నికటే స్థాపనీయమ్। ధనస్యాపేక్షయా పత్న్యాః రక్షణం కార్యమథవా సమయే ఆపతితే విత్తేన భార్యా రక్షణీయా। తతశ్చ యదా ఆత్మనః విపత్కాలః ఆపతేత్, తదానీం ధనపత్న్యోరపేక్షయా, అథవా భార్యయా, ధనేన చ స్వస్య రక్షణం కరణీయమ్ ॥౧.౪౩ ॥🌹
🌿
హిన్ద్యర్థః--
ఆపత్తికాల కే లియే ధన కీ రక్షా కరనీ చాహిఏ, ఔర ధన కో ఖర్చ కర కే భీ స్త్రీ కో రక్షా కరనీ చాహిఏ, ఔర స్త్రీ ఔర ధన దోనోం సే భీ (ఉనకీ చిన్తా ఛోడకర, యా ఉనకో దేకర భీ) సదా అపనీ రక్షా కరనీ చాహిఏ॥౧.౪౩॥
☘
ఆన్ధ్రప్రతిపదార్థః :-
ఆపదర్థే = (ఉత్పన్నమయ్యే) ఆపదల కొరకు ; ధనమ్ = ద్రవ్యమును ; రక్షేత్ = (సంపాదించిన దానినుండి కొంత) కాపాడుకోవలెను ;(అపిచ = మరియు) దారాన్ = భార్యను ; ధనైః = సంపదలతో ; రక్షేత్ = రక్షించవలెను ; దారైరపి = భార్యారక్షణంతో పాటుగా ; (ఏవం = అలాగే) ధనై రపి = ద్రవ్యరక్షణంతో పాటుగా ; ఆత్మానం = తనను తాను ; సతతం = ఎల్లప్పుడు ; రక్షేత్ = రక్షించుకోవలెను. తనకుమాలిన ధర్మం లేదు కనుక అని భావము. ॥౧.౪౩॥
🍀
ఆన్ధ్రతాత్పర్యమ్ :-
ఉత్పన్నమయ్యే ఆపదల కొరకు ద్రవ్యమును, సంపాదించిన దానినుండి కొంత కాపాడుకోవలెను. మరియు భార్యను కూడా తన సంపదలతో రక్షించవలెను. మరియు భార్యారక్షణంతో పాటుగా, అలాగే ద్రవ్యరక్షణంతో తనను తాను కూడా ఎల్లప్పుడు రక్షించుకోవలెను. తనకుమాలిన ధర్మం లేదు కనుక అని భావము. ॥౧.౪౩॥
🙏

హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.42

🙏హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.42🌺
🌷
మూలమ్--
రోగశోకపరీతాపబన్ధనవ్యసనాని చ ।
ఆత్మాపరాధవృక్షాణాం ఫలాన్యేతాని దేహినామ్॥౧.౪౨॥
🌺
పదవిభాగః--
రోగ-శోక-పరీతాప-బన్ధన-వ్యసనాని చ । ఆత్మా-అపరాధ-వృక్షాణాం ఫలాని ఏతాని దేహినామ్॥౧.౪౨॥
🌸
అన్వయః--
ఏతాని దేహినామ్ ఆత్మా-అపరాధ-వృక్షాణాం ఫలాని (భవన్తి) -- రోగ-శోక-పరీతాప-బన్ధన-వ్యసనాని చ (ఇతి) ॥౧.౪౨॥
🌼
ప్రతిపదార్థః--
దేహినాం = శరీరిణామ్ ; పరీతాపః = సన్తాపః ; బన్ధనం = కారాది-ప్రాప్తిః ; తాన్యేవ- వ్యసనాని = విపత్తయః ; తాని చ-- ఆత్మాపరాధవృక్షాణాం ~ఆత్మనా కృతాః అపరాధాః, తే ఏవ వృక్షాః తేషామ్-- అపరాధాః = పాపాని ; వృక్షాణాం = స్వకర్మ-వృక్షాణాం, ఫలాని = ఫలభూతాన్యేవ [స్వకృతైరేవ పాపైర్దుఃఖాని జనో లభతే, నాన్యైరితి భావః] ॥౧.౪౨॥
🌻
తాత్పర్యమ్--
ఆతురతా, హృత్పీడా, పశ్చాత్తాపః, నిర్బన్ధః, దుఃఖకాలాశ్చ ప్రాణినాం స్వయమాచరితానామ్ అకార్యాణాం పరిణామత్వేన సమ్భవన్తి॥౧.౪౨॥
🌿
హిన్ద్యర్థః--
రోగ, శోక, సన్తాప, బన్ధన, విపత్తి, యే సబ మనుష్య కే అపనే కిఏ హుఏ అపరాధ (పాప) రూపీ వృక్ష కే హీ ఫల హైం॥౧.౪౨॥
☘
ఆన్ధ్రప్రతిపదార్థః :-
రోగ-శోక-పరీతాప-బన్ధన-వ్యసనాని, రోగః = రోగము ; శోకః = దుఃఖము ; పరీతాపః = సన్తాపము ; బన్ధనం = (బహువిధవిషయసంపర్కము) బంధింపబడడం ; వ్యసనాని చ = అలవాట్లు కూడా ; ఏతాని =ఈ రోగము మొదలగునవి; ఆత్మాపరాధవృక్షాణాం ~ దేహినాం = ప్రాణుల యొక్క ; ఆత్మాపరాధవృక్షాణామ్ = తన(తను చేసిన, చేస్తున్న) అపరాధమనే వృక్షముల యొక్క ; ఫలాని = (పరిణామములు) ఫలము అనగాఫలితములు ; అని అర్థము. ॥౧.౪౨॥
🍀
ఆన్ధ్రతాత్పర్యమ్ :-
అనుచితప్రవర్తనల వలన అంటించుకుంటున్న రోగము, సృష్టించుకుంటున్న దుఃఖము, తొందర పడడం వలన కలుతున్న సంతాపము, బహువిధవిషయసంపర్కములతో బంధింపబడడం, చెడు అని తెలిసినా వదలలేని అలవాట్లు, ఇవి అన్నియు ప్రాణులు తాము చేసిన, చేస్తున్న, అపరాధమనే వృక్షముల యొక్క ఫలములు అనగా ఫలితములే. తమకు తాముగా వచ్చినవి కాదు అని భావము. ॥౧.౪౨॥
🙏

హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.41

 🙏హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.41🌺
🌷
మూలమ్--
యస్మాచ్చ యేన చ యథా చ యదా చ యచ్చ
యావచ్చ యత్ర చ శుభాశుభమాత్మకర్మ ।
తస్మాచ్చ తేన చ తథా చ తదా చ తచ్చ
తావచ్చ తత్ర చ విధాతృవశాదుపైతి॥౧.౪౧॥
🌺
పదవిభాగః--
యస్మాత్ చ యేన చ యథా చ యదా చ యత్ చ యావత్ చ యత్ర చ శుభ-అశుభమ్ ఆత్మకర్మ । తస్మాత్ చ తేన చ తథా చ తదా చ తత్ చ తావత్ చ తత్ర చ విధాతృ-వశాద్ ఉపైతి॥౧.౪౧॥
🌸
అన్వయః--
శుభ-అశుభమ్ ఆత్మకర్మ, యస్మాత్ చ యేన చ యథా చ యదా చ యత్ చ యావత్ చ యత్ర చ (ఆచరతి) తస్మాత్ చ తేన చ తథా చ తదా చ తత్ చ తావత్ చ తత్ర చ విధాతృ-వశాద్ (ఫలమ్) ఉపైతి॥౧.౪౧॥
🌼
ప్రతిపదార్థః--
యస్మాద్ధేతోః, యేన-కరణేన హస్తాదినా, యథా చ = యేన చ ప్రకారేణ ; యదా చ = యస్మిన్ కాలే చ, యత్-శుభాశుభశుభమ్ అశుభం వా ; ఆత్మకర్మ = స్వస్య పాపపుణ్య-సుఖదుఃఖాదికం ; యావత్ = యావన్మితం ; యత్ర =యస్మిన్దేశే చ భావి ; తత్ = తస్మాత్ కారణాత్ ; తేనైవ = ఉపకరణేన, తథా తేనైవ ప్రకారేణ ; తదా చ = తస్మిన్నేవ కాలే చ ; తచ్చ = తత్ఫలమ్ ; తావచ్చ = తావత్ ప్రమాణమేవ ; తత్రైవ దేశే ; విధాతృవశాత్ = భాగ్యవశాత్ ; ఉపైతి = శుభాశుభమాత్మఫలం స్వయమేవ నరముపయాతి॥౧.౪౧॥
🌻
తాత్పర్యమ్--
జీవః- ౧. యేన కారణేన, ౨. యేనోపాయేన, ౩. యేన విధానేన, ౪. యస్మిన్ కాలే, ౫. యస్మిన్ దేశే, ౬. యత్స్వరూపకం, ౭. యత్ప్రమాణకం చ, -పాపమథవా పుణ్యకర్మ ఆచరతి, తస్య ఫలమపి తత్కారణకం, తదుపాయకం, తద్విధానకం, తత్కాలకం, తద్దేశకం, తత్ప్రమాణకం, తథైవ చ భవతి॥౧.౪౧॥
🌿
హిన్ద్యర్థః--
పుణ్య అథవా పాప కర్మ జిస కారణ సే, జిస ఉపాయ సే, జిస ప్రకార సే, జిస సమయ మే, జైసా, జితనా, జిస స్థాన పర కరతా హై, వహ ప్రాణీ ఉసీ కారణ సే, ఉసీ ఉపాయ సే, ఉసీ ప్రకార సే, ఉసీ సమయ, వైసా హీ, ఉతనా హీ, ఉసీ స్థాన పర, ఉస పాపపుణ్య కే ఫల కో అవశ్య హీ (భాగ్యవశ) పాతా హై॥౧.౪౧॥
☘
ఆన్ధ్రప్రతిపదార్థః :-
యస్మాత్ (హేతోః,) = ఏ కారణము వలన ; యేన(కరణేన) = ఏ సాధనము చేత ; యథా చ = ఏ ప్రకారము చేత ; యదా చ = ఏ కాలము యందు ; యావత్ = ఎంత పరిమాణము యందు ; యత్ర చ = ఏ స్థానము యందు ; యత్ = ఎటువంటి ; శుభాశుభమ్...శుభమ్ = పుణ్యము ; అశుభం చ = పాపమును ; ఆత్మకర్మ = తన పనిగా ; (కరోతి = చేయుచున్నాడో) ; తత్ = ఆ కారణము వలన ; ; తేనైవ = ఆ సాధనము చేతనే ; తథా తేనైవ ప్రకారేణ = ఆ ప్రకారము చేతనే ; తదా చ = ఆ కాలమందే ; తచ్చ = తత్ఫలమ్ ; తావచ్చ = అంతే పరిమాణము ; తత్రైవ = ఆ స్థానము యందే ; విధాతృవశాత్ = భాగ్యవశము వలన ; తచ్చ = అలాంటి శుభాశుభఫలమే ; ఉపైతి = పొందుచున్నాడు అని అర్థము. ॥౧.౪౧॥
🍀
ఆన్ధ్రతాత్పర్యమ్ :-
ఏ కారణము వలన, ఏ సాధనము చేత, ఏ ప్రకారముగా, ఏ కాలము యందు, ఎంత పరిమాణము యందు, ఏ స్థానము యందు, ఎటువంటి పుణ్యమును, పాపమును ; తన పనిగా చేయుచున్నాడో... ఆ కారణము వలన, ఆ సాధనము చేతనే, ఆ ప్రకారముగానే ; ఆ కాలమందే, ఆ ఫలము, అంతే పరిమాణముగా, ఆ స్థానము యందే, తను చేసిన పనికి, భాగ్యవశము వలన, అలాంటి శుభాశుభఫలమునే పొందుచున్నాడు అని భావము. అనగా ఎలాంటి పని చేస్తే, అలాంటి ఫలితమే వస్తుంది కానీ, తను అనుకుంటున్న ఫలితము రాదు అని సారాంశము. ॥౧.౪౧॥
🙏

హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.40

 🙏హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.40🌺
🌷
మూలమ్--
యస్య మిత్రేణ సమ్భాషో యస్య మిత్రేణ సంస్థితిః ।
యస్య మిత్రేణ సంలాపస్తతో నాస్తీహ పుణ్యవాన్॥౧.౪౦॥
🌺
పదవిభాగః--
యస్య మిత్రేణ సమ్భాషః యస్య మిత్రేణ సంస్థితిః । యస్య మిత్రేణ సంలాపః తతః న అస్తి ఇహ పుణ్యవాన్॥౧.౪౦॥
🌸
అన్వయః--
యస్య మిత్రేణ సమ్భాషః, యస్య మిత్రేణ సంస్థితిః, యస్య మిత్రేణ సంలాపః (చ) తతః పుణ్యవాన్ ఇహ న అస్తి॥౧.౪౦॥
🌼
ప్రతిపదార్థః--
యస్య మిత్రేణ = సుహృదా సహ ; సమ్భాషః = ఆలాపః ; సంస్థితిః = సహావస్థానమ్., సహవాసః ; సంలాపః = ముహుర్ముహః కథా, గోష్ఠీబన్ధః ; తతః = తదపేక్షయా ; ఇహ జగతి ; పుణ్యవాన్ = సుకృతీ॥౧.౪౦॥
🌻
తాత్పర్యమ్--
యః నిత్యం సఖ్యా ఆలపతే, సహ తిష్ఠతి, వార్తాలాపరతో భవతి, తతః భాగ్యవాన్ నరః న భవతి అన్యః॥౧.౪౦॥
🌿
హిన్ద్యర్థః--
జో అపనే మిత్ర కే సాథ సమ్భాషణ (మధుర భాషణ) కరతా హై ఔర జో అపనే మిత్ర కే సాథ రహతా హై ఔర జో అపనే మిత్ర కే సాథ ప్రేమ పూర్వక 'వార్తాలాప కరతా హై, ఉససే బఢ़కర ఇస పుణ్యవాన్ సంసార మేం దూసరా కోఈ నహీం హై॥౧.౪౦॥
🙏
ఆన్ధ్రప్రతిపదార్థః :-
యస్య = ఎవనికి ; మిత్రేణ = స్నేహితునితో ; సమ్భాషః = మాట, ముచ్చట ; యస్య = ఎవనికి ; మిత్రేణ = స్నేహితునితో ; సంస్థితిః = కలిసి ఉండడం ; యస్య = ఎవనికి ; మిత్రేణ = స్నేహితునితో ; సంలాపః = పరస్పరసంభాషణము ; ఇహ = ఈ సంసారంలో ; తతః = అంతకంటే ; పుణ్యవాన్ = పుణ్యాత్ముడు ; నాస్తి = లేడు, ఉండడు అని అర్థము. ॥౧.౪౦॥
ఆన్ధ్రతాత్పర్యమ్ :-
ఎవనికి స్నేహితునితో మాట, ముచ్చటకు అవకాశం కలదో, ఎవనికి స్నేహితునితో స్వేచ్ఛగా కలిసి ఉండే అవకాశం కలదో, ఎవనికి స్నేహితునితో ఇష్టానుసారము పరస్పరసంభాషణము చేయు అవకాశం కలదో, ఈ సంసారంలో అంతకంటే పుణ్యాత్ముడు, లేడు, ఉండడు. అనగా తనను అర్థం చేసుకుని ఆదరించే స్నేహితుని కలిగియున్న వాడు చాలా అదృష్టవంతుడని భావము. ॥౧.౪౦॥

హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.39

🙏హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.39🌺
🌷
మూలమ్--
మాతా మిత్రం పితా చేతి స్వభావాత్ త్రితయం హితమ్ ।
కార్యకారణతశ్చాన్యే భవన్తి హితబుద్ధయః॥౧.౩౯॥
🌺
పదవిభాగః--
మాతా మిత్రం పితా చ ఇతి స్వభావాత్ త్రితయం హితమ్ । కార్య-కారణతః చ అన్యే భవన్తి హిత-బుద్ధయః॥౧.౩౯॥
🌸
అన్వయః--
మాతా మిత్రం పితా చ ఇతి స్వభావాత్ త్రితయం హితమ్ । అన్యే చ కార్య-కారణతః హిత-బుద్ధయః భవన్తి॥౧.౩౯॥
🌼
ప్రతిపదార్థః--
మాతా = జననీ ; పితా = జనకః ; మిత్రం = సుహృత్ ; స్వభావాత్ = ప్రకృత్యైవ ; త్రితయం = ఏతే త్రయః ; హితం = హితకారకమ్ ; అన్యే తు = ఏతత్-త్రితయాతిరిక్తాస్తు ; కార్యకారణతః = కార్యకారణ-ప్రసఙ్గేనైవ ; కిమపి కార్యం, కారణం వా ఉద్దిశ్యైవ ; హితబుద్ధయః = హితకారకాః భవన్తి॥౧.౩౯॥
🌻
తాత్పర్యమ్--
పితరౌ, సఖా చేతి త్రయః ప్రకృత్యా శ్రేయస్కరాః భవన్తి। ఏతాన్ విహాయ అన్యజనాః యం కమపి లాభం మనసి నిధాయ శుభచిన్తకా భవన్తి ॥౧.౩౯॥
🌿
హిన్ద్యర్థః--
మాతా పితా ఔర మిత్ర యే తీనోం స్వభావ హీ సే హిత చాహతే హైం, పరన్తు దూసరే లోగ తో కార్యవశ హీ హితేషీ హుఆ కరతే హైం॥౧.౩౯॥
☘
ఆన్ధ్రప్రతిపదార్థః :-
మాతా = తల్లి ; మిత్రం = స్నేహితుడు ; పితా = తండ్రి ; స్వభావాత్ = (ఏ కారణము లేకుండగానే) స్వభావము వలేననే ; త్రితయం = ఈ మూడింటి సమూహము ; హితం = మంచిని చేయునది ; అన్యే తు = ఈ మూడింటికి భిన్నమైనవి ; కార్యకారణతః = కారణకార్యముల వలన (మాత్రమే) ; హితబుద్ధయః = మంచిచేయు సంకల్పము కలవారుగా భవన్తి = అగుచున్నారు అని అర్థము. ॥౧.౩౯॥
🍀
ఆన్ధ్రతాత్పర్యమ్ :-
ఈ లోకంలో తల్లి, స్నేహితుడు, తండ్రి ఈ ముగ్గురు ఏ కారణము లేకుండగనే, అనగా ప్రతిఫలాపేక్ష లేకుండగనే, సహజంగానే మంచిని చేయువారు. ఈ ముగ్గురికంటే మిగిలినవారు కారణకార్యముల వలన మాత్రమే అనగా తమ లాభము చూసుకుని, మంచిచేయు సంకల్పము కలవారగుచున్నారు అని భావము. ॥౧. 39 ||
🙏

హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.37

🙏హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.37🌺
🌷
మూలమ్--
సంహతిః శ్రేయసీ పుంసాం స్వకులైరల్పకైరపి ।
తుషేణాపి పరిత్యక్తా న ప్రరోహన్తి తణ్డులాః॥౧.౩౭॥
🌺
పదవిభాగః--
సంహతిః శ్రేయసీ పుంసాం స్వకులైః అల్పకైః అపి । తుషేణ అపి పరిత్యక్తా న ప్రరోహన్తి తణ్డులాః॥౧.౩౭॥
🌸
అన్వయః--
పుంసాం స్వకులైః అల్పకైః అపి సంహతిః శ్రేయసీ । తుషేణ అపి పరిత్యక్తా తణ్డులాః న ప్రరోహన్తి॥౧.౩౭॥
🌼
ప్రతిపదార్థః--
సంహతిః = సమూహః, సఙ్ఘః ; శ్రేయసీ = కల్యాణప్రదా ; అల్పకైరపి = స్వల్పబలైరపి సహ, తుచ్ఛైరపి ; స్వకులైః = స్వవంశ్యైః, తుషేణాపి పరిత్యక్తాః = ధాన్యత్వచా హీనాః ; తణ్డులాః = ధాన్యకణాః ; న ప్రరోహన్తి = అఙ్కురితా న భవన్తి॥౧.౩౭॥
🌻
తాత్పర్యమ్--
మనుష్యాణాం స్వవంశ్య-జనైః సహ సఙ్ఘీభావః శుభప్రదః। (సఙ్గీభావస్య విరహే కా దశా భవతీతి ఉదాహరణముచ్యతే) ధాన్యత్వచా వియుక్తాని తణ్డులబీజాని (పునః భూమ్యామ్ ఉప్తాని) న అఙ్కురీభవన్తి। (పునరుత్పత్తౌ అసమర్థాని భవన్తి) ॥౧.౩౭॥
🌿
హిన్ద్యర్థః--
ఔర అపనే కుల కే ఛోటే ఛోటే లోగోం కీ భీ సంగతి అచ్ఛీ హోతీ హై । దేఖో, చావల భీ అపనే ఛిలకే (భూసీ) సే అలగ హోనే పర ఉగ హీ నహీం సకతే హైం (అఙ్కురిత నహీం హో సకతే హైం) ॥౧.౩౭॥
☘
ఆన్ధ్రప్రతిపదార్థః :-
అల్పకైరపి = దుర్బలులైనను ; స్వకులైః = వారి కులము(బంధువుల)చేత ; పుంసాం = జనులయొక్క ; సంహతిః = కలయిక ; శ్రేయసీ = కల్యాణప్రదము ; (యథా = ఎట్లనగా), తుషేణాపి పరిత్యక్తాః = ఉనుక చేత వదలబడిన ; తణ్డులాః = బియ్యము ; న ప్రరోహన్తి = మొలకెత్తవు. అనగా అయినవారికి దూరమైతే గొప్ప గొప్ప అవకాశాలు దురమౌతాయని అర్థము. ॥౧.౩౭॥🍀
ఆన్ధ్రతాత్పర్యమ్ :-
దుర్బలులైనను, వారి కులబంధువులచేత జనులయొక్క కలయిక కల్యాణప్రదము, బహువిషయసాధకము. ఎట్లనగా...ఉనుకనుండి వదలబడిన బియ్యపు గింజలు మొలకెత్తే సామర్థ్యాన్ని కోల్పోతున్నాయి. అలాగే అయినవారికి దూరమైతే గొప్ప గొప్ప అవకాశాలు, ఆనందాలు దూరమౌతాయని భావము. ॥౧.౩౭॥
🙏

హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.36

🙏హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.36🌺
🌷
మూలమ్--
అల్పానామపి వస్తూనాం సంహతిః కార్యసాధికా ।
తృణైర్గుణత్వమాపన్నైర్బధ్యన్తే మత్తదన్తినః॥౧.౩౬॥
🌺
పదవిభాగః--
అల్పానామ్ అపి వస్తూనాం సంహతిః కార్య-సాధికా । తృణైః గుణత్వమ్ ఆపన్నైః బధ్యన్తే మత్త-దన్తినః॥౧.౩౬॥
🌸
అన్వయః--
అల్పానామ్ అపి వస్తూనాం సంహతిః కార్య-సాధికా । గుణత్వమ్ ఆపన్నైః తృణైః మత్త-దన్తినః బధ్యన్తే॥౧.౩౬॥
🌼
ప్రతిపదార్థః--
అల్పానాం = స్వల్పానామ్, నిర్బలానామపి ; వస్తూనాం = ద్రవ్యాణాం ; సంహతిః = సఙ్ఘః ; కార్యసాధికా = లక్ష్యసిద్ధౌ సహాయికా ; తృణైః = ఘాసైః ; గుణత్వమాపన్నైః = సంహత్యా రజ్జుత్వం ప్రాప్తైః ; మత్తదన్తినః = మదోన్మత్తా గజేన్ద్రా అపి ; బధ్యన్తే = బన్ధనే స్థాప్యన్తే॥౧.౩౬॥
🌻
తాత్పర్యమ్--
అవిశేషాణాం వస్తూనామపి సఙ్ఘీభవనేన (తేషాం హ్రస్వత్వభావః నిర్గచ్ఛతి, తతశ్చ) ఉన్నతం లక్ష్యమపి సుసాధ్యం భవతి। అత్రోదాహరణమ్- మదయుక్తా గజాః (బలవన్తః సన్తః) అపి (అత్యల్పబలయుక్తానాం) ఘాసాంశానాం సంయోజనేన యా రజ్జుః నిర్మీయతే తయా బధ్యన్తే॥౧.౩౬॥
🌿
హిన్ద్యర్థః--
ఛోటీ ఛోటీ వస్తు భీ ఏక సాథ మిలనే పర కార్య సాధక హో జాతీ హై । దేఖో-తృణ (ఘాసఫూస) భీ జబ ఏకత్ర హోకర రస్సీ బన జాతే హైం, తబ బడ़ే బడ़ే హస్తియోం కో భీ బాఁధ సకతే హైం॥౧.౩౬॥
☘
ఆన్ధ్రప్రతిపదార్థః :-
అల్పానాం అపి = బలహీనమైనవైనను ; వస్తూనాం = పదార్థములయొక్క ; సంహతిః = (కలయిక) సముదాయము ; కార్యసాధికా = కార్యమును సాధించునదై ; (భవతి = అగుచున్నది). (యథా = ఎట్లనగా), గుణత్వమాపన్నైః = తాడుగా (మారిన) తయారైన ; తృణైః = గడ్డి పోచలచేత ; మత్తదన్తినః (అపి) = మదించిన ఏనుగులు (కూడా) ; బధ్యన్తే = బంధింపబడుచున్నవి అని అర్థము. ॥౧.౩౬॥
🍀
ఆన్ధ్రతాత్పర్యమ్ :-
బలహీనమైనవైనను ఆ పదార్థములయొక్క కలయిక గొప్పనైన కార్యమును కూడా సాధించుటకు సమర్థమగుచున్నది. ఎట్లనగా... తాడుగా మారిన గడ్డి పోచలచేత, మదించిన ఏనుగులు కూడా బంధింపబడుచున్నవి కదా అని భావము. ॥౧.౩౬॥
🙏

హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.35

🙏హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.35🌺
🌷
మూలమ్--
షడ్దోషాః పురుషేణేహ హాతవ్యా భూతిమిచ్ఛతా ।
నిద్రా తన్ద్రా భయం క్రోధ ఆలస్యం దీర్ఘసూత్రతా॥౧.౩౫॥
🌺
పదవిభాగః--
షడ్-దోషాః పురుషేణ ఇహ హాతవ్యాః భూతిమ్ ఇచ్ఛతా । నిద్రా తన్ద్రా భయం క్రోధః ఆలస్యం దీర్ఘ-సూత్రతా॥౧.౩౫॥
🌸
అన్వయః--
భూతిమ్ ఇచ్ఛతా పురుషేణ ఇహ షడ్-దోషాః హాతవ్యాః -- (తే ఏవం సన్తి) నిద్రా, తన్ద్రా, భయం, క్రోధః, ఆలస్యం, దీర్ఘ-సూత్రతా (చేతి) ॥౧.౩౫॥
🌼
ప్రతిపదార్థః--
షడ్-దోషాః = తత్సఙ్ఖ్యావిశేషకాః అపారాధాః ; భూతిమ్ = అష్టైశ్వర్యమ్ ; ఇచ్ఛతా = వాఞ్ఛతా ; పురుషేణ ; హాతవ్యాః = పరిత్యాజ్యాః ; తన్ద్రా = ప్రమీలా, నిద్రేవ నీరసభావః ; ఆలస్యం = అలసత్వం ; దీర్ఘసూత్రతా = చిరక్రియతా ; 'దీర్ఘసూత్రశ్చిరక్రియః' ఇత్యమరః॥౧.౩౫॥
🌻
తాత్పర్యమ్--
యః అభివృద్ధిమ్ ఆకాఙ్క్షతి, తేన షట్ అపరాధా న కార్యాః- (అధిక) నిద్రా, నీరసభావః, భీతిః, కోపః, అలసత్వం, కార్యాతిక్షేపః చేతి ॥౧.౩౫॥
🌿
హిన్ద్యర్థః--
నిద్రా (అధిక సోనా, తన్ద్రా (ఊఁఘనా) డర, క్రోధ, ఆలస్య, దీర్ఘసూత్రతా (థోడ़ే సమయ మేం హోనే లాయక కామ కో బహుత దేర మేం కరనా), ఇన సబ దోషోం కో అపనీ ఉన్నతి చాహనేవాలే పురుషోం కో ఛోడ़ దేనా చాహియే॥౧.౩౫॥
☘
ఆన్ధ్రప్రతిపదార్థః :-
ఇహ = ఇక్కడ(ఈ సంసారంలో) ; భూతిమ్ = ఐశ్వర్యమును(అభివృద్ధిని) ; ఇచ్చతా = కోరుచున్న; పురుషేణ =వ్యక్తి చేత ; నిద్రా = (అతి)నిద్ర ; తన్ద్రా = సోమరితనము ; భయం = (అనవసరంగా) భయపడడం ; క్రోధః = (అకారణమైన, అవసరంలేని) కోపము ; ఆలస్యం = వాయిదాలు వేయడం ; దీర్ఘసూత్రతా = (తక్కువ సమయంలో చేసే పనికి) ఎక్కువ సమయాన్ని తీసుకోవడం ; (ఏతే =ఈ) ; షడ్-దోషాః = (ప్రగతినిరోధకములైన) ఆరు అపరాధములను ; హాతవ్యాః = వదలవలెను అని అర్థము. ॥౧.౩౫॥
🍀
ఆన్ధ్రతాత్పర్యమ్ :-
ఈ సంసారంలో ఐశ్వర్యమును, అభివృద్ధిని కోరుచున్న వ్యక్తి చేత, అతినిద్ర, సోమరితనము , అనవసరంగా భయపడడం, అకారణమైన, అవసరంలేని కోపము, చేసే పనులను వాయిదాలు వేయడం, తక్కువ సమయంలో చేసే పనికి, ఎక్కువ సమయాన్ని తీసుకోవడం అనే ఈ ప్రగతినిరోధకములైన ఆరు అపరాధములను తక్షణమే వదలవలెను. అప్పుడే జీవితంలో ఉన్నతి ఆరంభమగునని అని భావము. ॥౧.౩౫॥
🙏

హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.34

🙏హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.34🌺
🌷
మూలమ్--
సమ్పది యస్య న హర్షో విపది విషాదో రణే చ భీరుత్వమ్ ।
తం భువనత్రయతిలకం జనయతి జననీ సుతం విరలమ్॥౧.౩౪॥
🌺
పదవిభాగః--
సమ్పది యస్య న హర్షః విపది విషాదః రణే చ భీరుత్వమ్ । తం భువన-త్రయ-తిలకం జనయతి జననీ సుతం విరలమ్॥౧.౩౪॥
🌸
అన్వయః--
యస్య సమ్పది న హర్షః, విపది విషాదః (న), రణే చ భీరుత్వం (న), తం భువన-త్రయ-తిలకం సుతం జననీ విరలం జనయతి॥౧.౩౪॥
🌼
ప్రతిపదార్థః--
సమ్పది = అర్థాభివృద్ధౌ ; హర్షః = ప్రమోదః, గర్వశ్చ ; విపది = విపత్తౌ, కష్టకాలే ; విషాదః = దుఃఖం, వైక్లవ్యం ; రణే = సమరభూమౌ ; ధీరత్వమ్ = ధైర్యగుణః ; తమ్ = అనుత్సిక్తమ్ అకాతరం, నిర్భయఞ్చ ; భువనత్రయ-తిలకం = లోకత్రయే రత్నతుల్యమ్ ; జననీ = అమ్బా ; సుతం = పుత్రం ; విరలం = కఞ్చిదేవ, స్వల్పమేవ ; జనయతి = ప్రసూతే ;॥౧.౩౪॥
🌻
తాత్పర్యమ్--
యః జీవనే అభివృద్ధికాలే గర్వం న ప్రాప్నోతి, ఆపత్కాలే పీడాం నానుభవతి, యుద్ధే ధైర్యగుణం న ముఞ్చతి-- తాదృశం పుత్రం మాతా బహు అల్పం ప్రసూతే (ఏతాదృశానాం జననమ్ అధికం న భవతి। లోకే అల్పసఙ్ఖ్యాకాస్తే।) ॥౧.౩౪॥
🌿
హిన్ద్యర్థః--
జిసకో సమ్పత్తి మేం విశేష హర్ష న హో, విపత్తి మేం విషాద న హో, యుద్ధ మేం ధీరతా హో- ఐసే భువనత్రయ కే తిలకస్వరూప పుత్ర కో విరలీ హీ మాతాయేం ఉత్పన్న కరతీ హైం॥౧.౩౪॥
☘
ఆన్ధ్రప్రతిపదార్థః :-
యస్య = ఎవనికి ; సమ్పది = సంపద(విషయములో) యందు ; హర్షః = ఆనందము ; నాస్తి = లేదో ; యస్య = ఎవనికి ; విపది = కష్టకాలము యందు ; విషాదః = దుఃఖము ; న = లేదో ; యస్య = ఎవనికి ; రణే = యుద్ధము యందు ; భీరుత్వమ్ = భయము (కలిగి యుండడము) అనునది ; న = లేదో ; తమ్ = అటువంటి ; భువనత్రయ-తిలకం = ముల్లోకాలకు ఆదర్శప్రాయుడైన ; సుతం = కుమారున్ని ; జననీ = అమ్మ; విరలం = తక్కువగా ; జనయతి = కనుచున్నది అని అర్థము. ॥౧.౩౪॥
🍀
ఆన్ధ్రతాత్పర్యమ్ :-
ఎవనికి సంపద యందు ఆనందము లేదో, ఎవనికి కష్టకాలము యందు దుఃఖము లేదో, ఎవనికి యుద్ధభూమి యందు భయము లేదో , అటువంటి, ముల్లోకాలకు ఆదర్శప్రాయుడైన కుమారున్ని, అమ్మ తక్కువగా కనుచున్నది అని భావము. ॥౧.౩౪॥
🙏

హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.33

🙏హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.33🌺
🌷
మూలమ్--
విపది ధైర్యమథాభ్యుదయే క్షమా
సదసి వాక్పటుతా యుధి విక్రమః ।
యశసి చాభిరుచిర్వ్యసనం శ్రుతౌ
ప్రకృతిసిద్ధమిదం హి మహాత్మనామ్॥౧.౩౩॥
🌺
పదవిభాగః--
విపది ధైర్యమ్ అథ అభ్యుదయే క్షమా సదసి వాక్-పటుతా యుధి విక్రమః । యశసి చ అభిరుచిః వ్యసనం శ్రుతౌ ప్రకృతి-సిద్ధమ్ ఇదం హి మహాత్మనామ్॥౧.౩౩॥
🌸
అన్వయః--
మహాత్మనామ్ ఇదం హి ప్రకృతి-సిద్ధమ్-- విపది ధైర్యమ్, అథ అభ్యుదయే క్షమా, సదసి వాక్-పటుతా, యుధి విక్రమః, యశసి చ అభిరుచిః, శ్రుతౌ వ్యసనమ్॥౧.౩౩॥
🌼
ప్రతిపదార్థః--
మహాత్మనాం = మహాపురుషాణామ్ ; ఇదం ప్రకృతిసిద్ధం = స్వభావ-సిద్ధమేవ ; కిన్తద్ ఇత్యత ఆహ- విపదీతి ; ధైర్యం =ధైర్యమవలమ్బ్య తత్ప్రతీకార-చిన్తనమ్ ; అభ్యుదయే = సమ్పత్తౌ ; క్షమా = పరానుగ్రహః, అభిమానవిరహశ్చ ; సదసి = సభాయాం వాక్పటుతా = వాక్పాటవం, వచనచాతురీ ; యుధి = యుద్ధే, విక్రమః = పరాక్రమః ; యశసి = కీర్తౌ ; ఇచ్ఛా = అభిలాషః, యశోధనత్వమితి యావత్ ; శ్రుతౌ = శాస్త్రే, వ్యసనమ్ = నిర్హేతుకోఽనురాగః॥౧.౩౩॥
🌻
తాత్పర్యమ్--
కష్టకాలే ధీరత్వం, అభివృద్ధౌ సహనభావః, సభాయాం వచనసామర్థ్యం, సమరాఙ్గణే పరాక్రమః, కీర్తౌ కాఙ్క్షా, శాస్త్రాధ్యయనే నిరన్తరపరిశ్రమః --ఏతే సర్వే మహాజనానాం స్వభావలక్షణాని భవన్తి (ఏతేషాం పృథక్ శిక్షణస్య అభ్యాసస్య వా ఆవశ్యకతా నాస్తి మహాత్మనామితి యావత్) ॥౧.౩౩॥
🌿
హిన్ద్యర్థః--
క్యోం కి- విపత్తి మేం ధీరతా, ఉన్నతి హోనే పర నమ్రతా, సభా మేం బోలనే కీ శక్తి, యుద్ధ మేం వీరతా, కీర్తి కీ ఇచ్ఛా ఔర శాస్త్రోం కే అభ్యాస మేం వ్యసన, యే సబ మహాత్మాఓం కే స్వభావసిద్ధ గుణ హైం॥౧.౩౩॥
☘
ఆన్ధ్రప్రతిపదార్థః :-
విపది = ఆపద(సమయము)లో ; ధైర్యం = ధైర్యము(ధైర్యంగా ఉండడం) ; అభ్యుదయే = ఉన్నతి యందు ; క్షమా = సహనశీలత ; సదసి = సభ యందు ; వాక్పటుతా = మాట్లాడే నేర్పరితనం ; యుధి = యుద్ధము యందు ; విక్రమః = పరాక్రమఃము ; యశసి = సత్కీర్తి యందు ; ఇచ్ఛా = అభిలాష ; శ్రుతౌ = శాస్త్రశ్రావణము యందు ; వ్యసనం = ఆసక్తి ; ఇదం = (ఇవి అన్నియు) ఈ మొత్తము ; మహాత్మనామ్ = (మహాత్ములకు) గొప్పవారికి ; ప్రకృతిసిద్ధం = స్వభావజన్యమే అని అర్థము. ॥౧.౩౩॥
🍀
ఆన్ధ్రతాత్పర్యమ్ :-
ఆపదసమయములో ధైర్యంగా ఉండడం, ఉన్నతి యందు సహనం కలిగి యుండడం, సభ యందు నిర్భయంగా, సమయస్ఫూర్తితో మాట్లాడే నేర్పరితనం, యుద్ధము యందు పరాక్రమంతో ఎదురొడ్డి నిలువడం, సత్కీర్తి యందు అభిలాష , శ్శాస్త్రవిషయశ్రవణము యందు అమితమైన ఆసక్తి, ఇవి అన్నియు, మహాత్ములకు స్వభావజన్యమే అని భావము. ॥౧.౩౩॥
🙏

హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.32

🙏హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.32🌺
🌷
మూలమ్--
స బన్ధుర్యో విపన్నానామాపదుద్ధరణక్షమః ।
న తు భీతపరిత్రాణవస్తూపాలమ్భపణ్డితః॥౧.౩౨॥
🌺
పదవిభాగః--
సః బన్ధుః యః విపన్నానామ్ ఆపద్-ఉద్ధరణ-క్షమః । న తు భీత-పరిత్రాణ-వస్తు-ఉపాలమ్భ-పణ్డితః॥౧.౩౨॥
🌸
అన్వయః--
యో విపన్నానామ్ ఆపద్-ఉద్ధరణ-క్షమః సః బన్ధుః । భీత-పరిత్రాణ-వస్తు-ఉపాలమ్భ-పణ్డితః న తు॥౧.౩౨॥
🌼
ప్రతిపదార్థః--
యో విపన్నానాం = విపద్-గ్రస్తానామ్ ; ఆపదుద్ధరణే = విపత్తినిరాసే, ఆపదః అపాకరణే ; క్షమః = శక్తః, స ఏవ బన్ధుః = సుబన్ధుః ; యస్తు- భీతపరిత్రాణే = విపన్నస్య రక్షణావసరే, ఉపాలమ్భ-పణ్డితః = నానావిధ-తత్తిరస్కార-వాక్యప్రయోగ-విశారదః, యః ఆక్షేపకర-వాక్యాని, పీడాకర-వచనాని వా వదతి, తథా వచనే యః కుశలః సః ; న తు = నైవ బన్ధుః॥౧.౩౨॥
🌻
తాత్పర్యమ్--
యః ఆపది ఆపతితాయాం తతః అస్మాన్ ఉద్ధర్తుం సమర్థః, స ఏవ వాస్తవబన్ధుః। యః తదకృత్వా పీడాకరవచనైః త్రస్తస్య ఇతోఽధిక-భయోత్పాదనే సమర్థః, స బన్ధుః నాస్తి। (ఆపది పతితస్య భీతిః వర్ధతే। తదానీం బన్ధునా భయనిష్కాసనం కార్యం, న పునః తద్వర్ధక-దుర్వచనప్రయోగః।) ॥౧.౩౨॥
🌿
హిన్ద్యర్థః--
మిత్ర వహీ హై జో విపత్తి మేం పడ़ే హుఏ ప్రాణియోం కో ఆపత్తి సే ఛుడానే మేం సమర్థ హో । ఔర జో భయభీత వ విపత్తిగ్రస్త కీ రక్షా కరనే కే సమయ ఖాలీ ఉలహనా దేనే మేం అపనే కర్త్తవ్య కీ సమాప్తి సమఝతా హై వహ మిత్ర నహీం, కిన్తు వహ శత్రు హై॥౧.౩౨॥
☘
ఆన్ధ్రప్రతిపదార్థః :-
యః = ఎవడైతే ; విపన్నానాం = ఆపదలో ఉన్నవారియొక్క ; ఆపదుద్ధరణ క్షమః = ఆపదలను తొలగించగలిగే సమర్థుడో ; సః = అతడు(మాత్రమే) ; బన్ధుః = బంధువు ; భీత-పరిత్రాణ-వస్తు-ఉపాలమ్భ-పణ్డితః భీతపరిత్రాణ = (అపద వలన) భయపడిన వారిని రక్షించే ; వస్తు = విషయంలో ; ఉపాలమ్భ-పణ్డితః తు = తప్పించుకునే మేధావి ఐతే ; న (బంధుః) = బన్ధువు కాడు, కాబోడు అని అర్థము. ॥౧.౩౨॥
🍀
ఆన్ధ్రతాత్పర్యమ్ :-
ఎవడైతే ఆపదలో ఉన్నవారి ఆపదలను తొలగించగలిగే సమర్థుడో, అతడు మాత్రమే బంధువు ఔతాడు. అపద వలన భయపడిన వారిని రక్షించే విషయంలో, తప్పించుకునే మేధావి ఐతే, బన్ధువు కాడు, కాబోడు అని భావము. ॥౧.౩౨॥
🙏

హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.31

🙏హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.31🌺
🌷
మూలమ్--
ఆపదామాపతన్తీనాం హితోఽప్యాయాతి హేతుతామ్ ।
మాతృజఙ్ఘా హి వత్సస్య స్తమ్భీభవతి బన్ధనే॥౧.౩౧॥
🌺
పదవిభాగః--
ఆపదామ్ ఆపతన్తీనాం హితః అపి ఆయాతి హేతుతామ్ । మాతృజఙ్ఘా హి వత్సస్య స్తమ్భీభవతి బన్ధనే॥౧.౩౧॥
🌸
అన్వయః--
ఆపతన్తీనామ్ ఆపదాం హితః అపి హేతుతామ్ ఆయాతి । మాతృజఙ్ఘా హి వత్సస్య బన్ధనే స్తమ్భీభవతి॥౧.౩౧॥
🌼
ప్రతిపదార్థః--
ఆపతన్తీనామ్ = ఆగచ్ఛన్తీనామ్ ; హితః = హితకారకః, ప్రియోఽపి ; హేతుతాం = కారణతామ్ ; ఆయాతి = ప్రాప్నోతి, ఆగచ్ఛతి వా ; హి = యతః ; మాతృజఙ్ఘా = మాతుః, గోః జఙ్ఘా = పాదాగ్రభాగః, కాణ్డమ్ ; వత్సస్య = స్వబాల-వత్సస్య ; స్తమ్భీ-భవతి = గోదోహనకాలే తత్ర ప్రాయో వత్సస్య బన్ధనాద్ వత్సబన్ధనస్తమ్భతాం యాతి । బన్ధనోపకరణ-శఙ్కుభావం భజతీత్యర్థః॥౧.౩౧॥
🌻
తాత్పర్యమ్--
జీవనే యా విపత్తయః ఆగచ్ఛన్తి, తేషాం పృష్ఠే కారణం హితమపి భవితుమర్హతి, అర్థాత్ హితమపి తత్ర విపది కారణం భవతి। అత్రోపన్యాసః- గోః దుగ్ధనిఃసారణే వత్సః విఘ్నముత్పాదయతీతి మత్వా సః ధేనోః పాదేన రజ్జ్వా బధ్యతే। తదానీం మాతుః పాదః అపి వత్సాయ స్తమ్భస్య కారణం భవతి, గమనరోధనస్య చ॥౧.౩౧॥
🌿
హిన్ద్యర్థః--
విపత్తి జబ ఆనే వాలీ హోతీ హై, తత్ర అపనా మిత్ర భీ ఉస ఆనే వాలీ ఆపత్తి కా కారణ హో జాతా హై । జైసే బఛడ़ే కే బాఁధనే కే లియే కభీ కభీ (దూధ దూహతే సమయ) ఉసకీ మాతా (గాయ) కీ జఙ్ఘా భీ ఖూఁటే (స్తమ్భ) కా కామ దేతీ హై॥౧.౩౧॥
☘
ఆన్ధ్రప్రతిపదార్థః :-
హితః అపి = మంచి చేయునదైనను ; (కేషుచన సమయేషు = కొన్ని సమయముల యందు) ఆపతంతీనామ్ = రాబోయే ; ఆపదామ్ = ఆపదలకు ; హేతుతామ్ = కారణరూపాన్ని ; ఆయాతి = పొందుచున్నది ; హి = ఎట్లనగా ; మాతృజంఘాః = తల్లి(ఆవు)యొక్క పిక్కలు ; వత్సస్య = లేగదూడకు ; బంధనే = బంధించుటయందు ; స్తంభీభవంతి = స్తంభములుగా అగుచున్నవి. అనగా లేగదూడ పాలు త్రాగు సమయమున తల్లి ఆవు కాళ్ళే బంధించు స్తంభాలౌతున్నాయి అని అర్థము.
🍀
ఆన్ధ్రతాత్పర్యమ్ :-
మంచి చేయు విషయాలు కూడా, కొన్ని సమయముల యందు రాబోయే ఆపదలకు కారణమౌతున్నాయి. ఎట్లనగా...తల్లిఆవుయొక్క పిక్కలు లేగదూడను బంధించు స్తంభములగుచున్నవి. ఎట్లనగా లేగదూడ పాలు త్రాగు సమయమున తల్లి ఆవు కాళ్ళే బంధించు స్తంభాలౌతున్నాయి అని భావము.
🙏

హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.30

🙏హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.30🌺
🌷
మూలమ్--
ఆపదాం కథితః పన్థా ఇన్ద్రియాణామసంయమః ।
తజ్జయః సమ్పదాం మార్గో, యేనేష్టం తేన గమ్యతామ్॥౧.౩౦॥
🌺
పదవిభాగః--
ఆపదాం కథితః పన్థాః ఇన్ద్రియాణామ్ అసంయమః । తత్-జయః సమ్పదాం మార్గః యేన ఇష్టం తేన గమ్యతామ్॥౧.౩౦॥
🌸
అన్వయః--
ఇన్ద్రియాణామ్ అసంయమః ఆపదాం పన్థాః కథితః । తత్-జయః సమ్పదాం మార్గః యేన ఇష్టం తేన గమ్యతామ్॥౧.౩౦॥
🌼
ప్రతిపదార్థః--
ఇన్ద్రియాణామ్= చక్షురాదీనామ్ ; అసంయమః = అనిగ్రహః ; ఆపదాం = విపదాం, దుఃఖస్య చ ; పన్థాః = మార్గః ; కథితః = (నీతివిద్భిః) ప్రోక్తః ; తజ్జయః = ఇన్ద్రియాణాం జయః, ఇన్ద్రియ-నిగ్రహశ్చ ; సమ్పదాం= సమ్పత్తీనాం, కల్యాణస్య చ, ; మార్గః = పన్థాః ; యేన = యేన పథా ; ఇష్టమ్ = అభీష్టసిద్ధిః ; తేన గమ్యతామ్ = తదనుస్రియతామ్ ; యద్వా- యేన ఇష్టం = సుఖం భవేత్, తేన = ఇన్ద్రియజయమార్గేణ, గమ్యతామిత్యర్థో బోధ్యః॥౧.౩౦॥
🌻
తాత్పర్యమ్--
కర్మ-జ్ఞానేన్ద్రియాణామ్ అనియన్త్రణం విపత్తీనాం మార్గ ఇతి (బుధైః) కథితః। ఇన్ద్రియాణాం జయః తు సమ్పత్తీనాం మార్గః। యేన మార్గేణ గన్తుమిచ్ఛసి, తేన గచ్ఛతు। (యది విపత్తయ ఇష్టాః, తర్హి పూర్వస్మిన్ మార్గే గచ్ఛతు। యది సమ్పత్తయ ఇష్టాః తర్హి పరస్మిన్ మార్గే గచ్ఛతు। పరిణామస్తు తవ పురతః వర్తతే।) ॥౧.౩౦॥
🌿
హిన్ద్యర్థః--
కహా భీ హై- ఇన్ద్రియోం కో అపనే వశ మేం న రఖనా విపత్తి కా మార్గ హై । ఔర ఇన్ద్రియోం కో వశ మేం రఖనా హీ సమ్పత్తి కా మార్గ హై । జిస రాస్తే సే ఇచ్ఛా హో, జాఓ॥౧.౩౦॥
☘
ఆన్ధ్రప్రతిపదార్థః :-
గణస్య = జనసమూహమునకు ; అగ్రతః = (నాయకత్వం వహిస్తూ) ముందు ; న గచ్ఛేత్ = వెళ్ళకూడదు : కార్యే = (అనుకున్న) పని ; సిద్ధే సతి = సాధింపబడ్డప్పుడు ; ఫలం = ఫలితము ; సమం = (అందరితో) సమానము ; (యది = ఒకవేళ) కార్యవిపత్తిః = (అనుకున్నది సిద్ధించనిచో) కార్యహాని ; స్యాత్ = జరిగినచో ; తత్ర = (సిద్ధించని విషయంలో) అక్కడ ; ముఖరః = (బహుభాషణశీలుడైన) ముందున్నవాడు ; హన్యతే = (జనసమూహముచేత) బాధింపబడుతాడు అని అర్థము. ॥౧.౨౯॥
🍀
ఆన్ధ్రతాత్పర్యమ్ :-
జనసమూహమునకు నాయకత్వం వహిస్తూ ముందు వెళ్ళకూడదు. ఒకవేళ అనుకున్న పని సాధింపబడ్డప్పుడు, ఫలితము మాత్రము అందరితో సమానంగానే ఉంటుంది. కానీ అనుకున్న పని జరుగకుంటే మాత్రం ముందుండి నాయకత్వం వహించినవాడు ఆ జనసమూహముచేత బాధింపబడుతాడు, దూషింపబడుతాడు అని భావము. ॥౧.౨౯॥
🙏

హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.29

🙏హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.29🌺
🌷
మూలమ్--
న గణస్యాగ్రతో గచ్ఛేత్ సిద్ధే కార్యే సమం ఫలమ్ ।
యది కార్యవిపత్తిః స్యాన్ముఖరస్తత్ర హన్యతే॥౧.౨౯॥
🌺
పదవిభాగః--
న గణస్య అగ్రతః గచ్ఛేత్ సిద్ధే కార్యే సమం ఫలమ్ । యది కార్య-విపత్తిః స్యాత్ ముఖరః తత్ర హన్యతే॥౧.౨౯॥
🌸
అన్వయః--
గణస్య అగ్రతః న గచ్ఛేత్ । కార్యే సిద్ధే (సతి) సమం ఫలమ్ (ప్రాప్యతే) । యది కార్య-విపత్తిః స్యాత్, తత్ర ముఖరః హన్యతే॥౧.౨౯॥
🌼
ప్రతిపదార్థః--
గణస్య = సఙ్ఘస్య, సమూహస్య, వర్గస్య ; అగ్రతః = అగ్రే, సర్వస్మాత్ పురతః ; కార్యే = కర్త్తవ్యే కర్మణి ; సిద్ధే = నిష్పన్నే సతి, సఫలత్వే ప్రాప్తౌ సతి ; సమం = తుల్యం, సమానం ; కార్యవిపత్తిః = కార్యహానిః, అసాఫల్యమ్ ; ముఖరః = అగ్రణీః, ప్రవర్త్తకశ్చ, నాయకః ; హన్యతే = వధ్యతే ;॥౧.౨౯॥
🌻
తాత్పర్యమ్--
న కదాపి సమూహే సర్వేభ్యః అగ్రే భవితవ్యమ్। కార్యే సఫలత్వం ప్రాప్తే సతి తు (సమూహసదస్యానాం నాయకస్య చ) సర్వేషామపి ఫలే సమానతా భవతి। పరన్తు కార్యనాశే తు అగ్రే విద్యమానస్య నాయకస్యైవ క్షతిః న తు ఇతరేషామ్।
[అత్ర పక్షీణాం ప్రసఙ్గః। ‘కదాపి తథా అగ్రే మా గచ్ఛతు’ ఇతి న అస్యార్థః। అగ్రే గమనస్య పరిణామాన్ మనసి నిధాయ ప్రవర్తతామితి, యది ధైర్యః అస్తి, తథైవ గచ్ఛతు ఇతి వా భావనా।]॥౧.౨౯॥
🌿
హిన్ద్యర్థః--
కిసీ కార్య మేం సబకే ఆగే కభీ నహీం హోనా చాహియే, క్యోం కి కార్య కీ సిద్ధి హోనే పర తో ఫలమేం సమాన తా హో రహతీ హై, పరన్తు యది దైవాత్ కార్య మేం కోఈ విఘ్న హో గయా తో పహిలే అగుఆ హీ మారా జాతా హై॥౧.౨౯॥
☘
ఆన్ధ్రప్రతిపదార్థః :-
గణస్య = జనసమూహమునకు ; అగ్రతః = (నాయకత్వం వహిస్తూ) ముందు ; న గచ్ఛేత్ = వెళ్ళకూడదు : కార్యే = (అనుకున్న) పని ; సిద్ధే సతి = సాధింపబడ్డప్పుడు ; ఫలం = ఫలితము ; సమం = (అందరితో) సమానము ; (యది = ఒకవేళ) కార్యవిపత్తిః = (అనుకున్నది సిద్ధించనిచో) కార్యహాని ; స్యాత్ = జరిగినచో ; తత్ర = (సిద్ధించని విషయంలో) అక్కడ ; ముఖరః = (బహుభాషణశీలుడైన) ముందున్నవాడు ; హన్యతే = (జనసమూహముచేత) బాధింపబడుతాడు అని అర్థము. ॥౧.౨౯॥
🍀
ఆన్ధ్రతాత్పర్యమ్ :-
జనసమూహమునకు నాయకత్వం వహిస్తూ ముందు వెళ్ళకూడదు. ఒకవేళ అనుకున్న పని సాధింపబడ్డప్పుడు, ఫలితము మాత్రము అందరితో సమానంగానే ఉంటుంది. కానీ అనుకున్న పని జరుగకుంటే మాత్రం ముందుండి నాయకత్వం వహించినవాడు ఆ జనసమూహముచేత బాధింపబడుతాడు, దూషింపబడుతాడు అని భావము. ॥౧.౨౯॥
🙏

హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.28

🙏హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.28🌺
🌷
మూలమ్--
అసమ్భవం హేమమృగస్య జన్మ
తథాపి రామో లులుభే మృగాయ ।
ప్రాయః సమాపన్నవిపత్తికాలే
ధియోఽపి పుంసాం మలినా భవన్తి॥౧.౨౮॥
🌺
పదవిభాగః--
అసమ్భవం హేమమృగస్య జన్మ తథాపి రామః లులుభే మృగాయ । ప్రాయః సమాపన్న-విపత్తి-కాలే ధియః అపి పుంసాం మలినాః భవన్తి॥౧.౨౮॥
🌸
అన్వయః--
హేమమృగస్య జన్మ అసమ్భవమ్। తథాపి రామః మృగాయ లులుభే । ప్రాయః సమాపన్న-విపత్తి-కాలే, పుంసాం ధియః అపి మలినాః భవన్తి॥౧.౨౮॥
🌼
ప్రతిపదార్థః--
హేమమృగస్య = స్వర్ణమృగస్య ; జన్మ = ఉత్పత్తిః ; అసమ్భవమ్ = సమ్భావనావిషయీభూతమపి న భవతి ; తథాపి రామః = సకల-జ్ఞాన-నిధిః భగవాన్ దాశరథిః అపి ; మృగాయ = స్వర్ణ-మృగమ్ ఆదాతుం ; లులుభే = లోభమకరోత్ ; ప్రాయః = బాహుల్యేన ; సమాపన్న-విపత్తి-కాలే ~ సమాపన్నాః = సన్నిహతాః, ఆపతితాః, యా విపదః, తాసాం కాలః = సమయః, తస్మిన్ ; పుంసాం = పురుషాణాం, మనుష్యాణాం ; ధియః అపి = బుద్ధయః అపి ; మలినాః = మలావిలాః, మలేన కుణ్ఠితాః ; భవన్తి = జాయన్తే ; 'ఇతి తర్కయామీ'తి శేషః॥౧.౨౮॥
🌻
తాత్పర్యమ్--
‘స్వర్ణః మృగః లోకే కుత్రచిదపి న భవితుమర్హతి’ ఇతి జానన్నపి సాక్షాత్ పురుషోత్తమః శ్రీరామః అపి (మారీచధృత) కాఞ్చనం మృగరూపం దృష్ట్వా తం ప్రాప్తుమ్ అకామయత। బహుధా ఏవం భవతి- ఆపత్సు సమాపన్నేషు జనానాం బుద్ధయః అపి భ్రాన్తాః భవన్తి।
 (అతః విపత్తౌ ప్రాప్తే సతి జాగరూకతయా భవితవ్యమ్। యత్ర ధీరపి ప్రమాద్యతే, తత్ర అన్యచిత్తవృత్తీనాం కిం వా కథనమ్? నిర్ణయకరణసమయే అత్యన్తం విచక్షణైః భవితవ్యమ్- ఇతి తాత్పర్యమ్। న పునః శ్రీరామస్య విమర్శనమత్రార్థః।) ॥౧.౨౮॥
🌿
హిన్ద్యర్థః--
సోనే కే మృగ కా హోనా యద్యపి అసమ్భవ హై, తథాపి భగవాన్ శ్రీ రామచన్ద్రజీ మహారాజ భీ సోనే కే మృగ కే లోభ మేం బహ గఏ। ఠీక హీ హై- ప్రాయః విపత్తి కాల సన్నిహిత హోనే పర మనుష్యోం కీ బుద్ధి భీ మలిన హో జాతీ హై॥౧.౨౮॥
☘
ఆన్ధ్రప్రతిపదార్థః :-
హేమమృగస్య = బంగారు జింకయొక్క ; జన్మ = పుట్టుక ; అసమ్భవమ్ = (సృష్టిలో) సంభవము కానిది ; తథాపి = అయినప్పటికి ; రామః = (సకలసద్గుణసంపన్నుడైన) రాముడు ; మృగాయ = (ఆ బంగారు) జింక కొరకు ; లులుభే = ఆశ పడెను ; ప్రాయః = తరచుగా ; సమాపన్న-విపత్తి-కాలే = ఆపదలు (సంభవించాలని ఉన్నప్పుడు) సంభవించబోవు సమయమున ; పుంసాం = (మేధావులయొక్క)పురుషులయొక్క ; ధియః అపి = బుద్ధులు కూడా ; మలినాః = (వివేకరహితములై) మలినములై ; భవన్తి = అగుచున్నవి ; ॥౧.౨౮॥
🍀
ఆన్ధ్రతాత్పర్యమ్ :-
సృష్టిలో బంగారు జింకయొక్క పుట్టుక అనునది సంభవము కానిది. అయినప్పటికి సకలసద్గుణసంపన్నుడైన రాముడు కూడా ఆ బంగారు జింక కొరకు ఆశ పడ్డాడు. అందుకేనేమో ఆపదలు సంభవించాలని ఉన్నప్పుడు, మేధావులయొక్క, అనగా సదసద్వివేకము కలవారియొక్క బుద్ధులు కూడా వివేకరహితములై, మలినములగుచున్నవి అని భావము. ఎప్పుడైనా, ఎవరికైనా, ఉన్న వివేకాన్ని వాడనప్పుడే ప్రమాదములు సంభవిస్తాయని, దీనికి ఎవరూ అతీతులు కాదని సారాంశము. ॥౧.౨౮॥
🙏

హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.27

🙏హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.27🌺

🌷
మూలమ్--
లోభాత్ క్రోధః ప్రభవతి లోభాత్ కామః ప్రజాయతే ।
లోభాన్మోహశ్చ నాశశ్చ లోభః పాపస్య కారణమ్॥౧.౨౭॥
🌺
పదవిభాగః--
లోభాత్ క్రోధః ప్రభవతి లోభాత్ కామః ప్రజాయతే । లోభాత్ మోహః చ నాశః చ లోభః పాపస్య కారణమ్॥౧.౨౭॥
🌸
అన్వయః--
లోభాత్ క్రోధః ప్రభవతి। లోభాత్ కామః ప్రజాయతే । లోభాన్ మోహః చ నాశః చ (భవతః) । లోభః పాపస్య కారణమ్ (భవతి) ॥౧.౨౭॥
🌼
ప్రతిపదార్థః--
లోభాత్ = పర-ద్రవ్యే అభిలాషాయాః ; ప్రభవతి = ప్రవర్త్తతే, ప్రవర్ద్ధతే చ ; ప్రజాయతే = ఉత్పద్యతే, ప్రవర్ద్ధతే చ ; లోభాత్- మోహశ్చ, నాశశ్చ । 'ఉపజాయతే' ఇతి శేషః । అతో లోభః పాపస్య కారణమిత్యర్థః॥౧.౨౭॥
🌻
తాత్పర్యమ్--
లోభస్య కారణేన కిం కిం ప్రవర్ధతే ఇతి ఉచ్యతే-- (లోభస్యాసమ్పూర్తౌ) క్రోధః, (లోభస్య సన్తుష్టౌ) కామః, మోహశ్చ జాయేతే। తేన పాపం చ ప్రభవతి। (పాపమయం జీవనం భవతి।) ॥౧.౨౭॥
🌿
హిన్ద్యర్థః--
లోభ హీ సే క్రోధ ఉత్పన్న హోతా హై, లోభ హీ సే కామ ఉత్పన్న హోతా హై। ఔర లోభ హీ సే మోహ (అజ్ఞాన) భీ ఉత్పన్న హోతా హై ఔర లోభ హీ సే మనుష్య కా నాశ భీ హోతా హై, అతః లోభ హీ సబ పాపోం కా మూల కారణ హై॥౧.౨౭॥
☘
ఆన్ధ్రప్రతిపదార్థః :-
లోభాత్ = ఆశ వలన ; కామః = కోరిక ; ప్రజాయతే = పుట్టుచున్నది ; లోభాత్ = ఆశ వలన ; క్రోధః = (ఆ కోరిక తీరనప్పుడు) కోపము ; ప్రభవతి = ఉత్పన్నమౌతుంది ; లోభాత్ = ఆశ వలన ; మోహశ్చ = మోహమును ; నాశశ్చ = నాశము కూడా ; ఉపజాయతే = సంభవించుచున్నది ; అతః = అందువలన ; లోభః = ఆశ ; పాపస్య = పాపమునకు ; కారణం = కారణము అని భావము. ॥౧.౨౭॥
🍀
ఆన్ధ్రతాత్పర్యమ్ :-
ఆశ వలన కోరిక పుట్టుచున్నది. ఆశ వలన ఆ కోరిక తీరనప్పుడు, కోపము ఉత్పన్నమౌతుంది. ఆశ వలన మోహము మరియు నాశము కూడా సంభవించుచున్నవి. అందువలన ఆశ అనునది పాపమునకు ముఖ్యకారణము అని భావము. ॥౧.౨౭॥
🙏

హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.26

🙏హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.26🌺
🌷
మూలమ్--
సుమహాన్త్యపి శాస్త్రాణి ధారయన్తో బహుశ్రుతాః ।
ఛేత్తారః సంశయానాం చ క్లిశ్యన్తే లోభమోహితాః॥౧.౨౬॥
🌺
పదవిభాగః--
సుమహాన్తి అపి శాస్త్రాణి ధారయన్తః బహుశ్రుతాః । ఛేత్తారః సంశయానాం చ క్లిశ్యన్తే లోభ-మోహితాః॥౧.౨౬॥
🌸
అన్వయః--
 (యే) బహుశ్రుతాః, సుమహాన్తి అపి శాస్త్రాణి ధారయన్తః, సంశయానాం ఛేత్తారః చ, (తే) లోభ-మోహితాః (సన్తః) క్లిశ్యన్తే॥౧.౨౬॥
🌼
ప్రతిపదార్థః--
సుమహాన్తి శాస్త్రాణి = సర్వ-సంశయ-ఉచ్ఛేదకాని, సుగూఢ-తత్త్వాని, యాని చ పఠిత్వా ఉత్కృష్టం జ్ఞానం లభ్యతే జనః ; ధారయన్తః = బుద్ధ్యా అర్థమ్ అవబోధితవన్తః ; బహుశ్రుతాః = వ్యవహార-పటవో, నీతి-విదశ్చ, జ్ఞానవన్తః ; సంశయానాం = పర-సన్దేహానాం ; ఛేత్తారః = నిరాకరిష్ణవః, యే పరిష్కుర్వన్తి ; లోభమోహితాః = లోభాత్ మోహే పతితాః ; క్లిశ్యన్తే = దుఃఖమ్ అనుభవన్తి ఇత్యర్థః॥౧.౨౬॥
🌻
తాత్పర్యమ్--
ఉత్కృష్టాని, అత్యుత్తమాని చ శాస్త్రాణి అధీతవన్తః, పణ్డితాః, యే పరేషాం స్వేషాం చ సన్దేహానాం నిరాకరణే సమర్థాః సన్తః- తే అపి లోభకారణాత్ మోహితాః భవన్తి। అనేన మోహేన కష్టేషు పతన్తి చ [అస్యార్థః- లోభాత్ జాయమానాత్ మోహాత్ పతనాత్ చ జాగరూకతయా భవితవ్యమిత్యేవ। శాస్త్రాధ్యయనం త్యక్తవ్యమితి న। యది పణ్డితాః ఏవ లోభాత్ విభ్రమే పతన్తి, తత్ర కా వా సామాన్యానాం వార్తా?]॥౧.౨౬॥
🌿
హిన్ద్యర్థః--
బడ़ే బడ़ే శాస్త్రోం కో జాననే వాలే, బహుత బాతోం కో జాననే వాలే, సబ ప్రకార కే భ్రమోం కో దూర కరనే వాలే లోగ భీ లోభ మే పడ़ కర దుఃఖ భోగతే హైం॥౧.౨౬॥
☘
ఆన్ధ్రప్రతిపదార్థః :-
సుమహాన్తి శాస్త్రాణి = వేదశాస్త్రాదిసద్విషయరాశిని ; ధారయన్తః = కంఠస్థము కలవారైనను ; బహుశ్రుతాః = మహత్తరసద్విషయములను విన్నవారైనను ; సంశయానాం = (ఎలాంటి) సందేములనైనను ; ఛేత్తారః = (అర్థం చేయించువారైనను) ఛేదించు వారైనను ; (యది = ఒక వేళ) లోభమోహితాః = (సామాన్యుల వలె) ఆశాబద్ధులైనచో ; (అవశ్యం = తప్పక) క్లిశ్యన్తే = దుఃఖింతురు అని అర్థము. కావున శాస్త్రజ్ఞానము దుఃఖరాహిత్యకారణము, ఆశ దుఃఖకారకము. ఎవరికైనను విచక్షణ ముఖ్యమని అంతరార్థము. ॥౧.౨౬॥
🍀
ఆన్ధ్రతాత్పర్యమ్ :-
వేదశాస్త్రాదిసద్విషయరాశిని కంఠస్థము కలవారైనను, మహత్తరసద్విషయములను విన్నవారైనను , ఎలాంటి సందేములనైనను అర్థం చేయించుసామర్థ్యము కలవారైనను, ఒక వేళ సామాన్యుల వలె ఆశకు లోబడితే, తప్పక దుఃఖింతురు అని భావము. కావున శాస్త్రజ్ఞానము దుఃఖరాహిత్యకారణము, ఆశ దుఃఖకారకము. ఎవరికైనను విచక్షణ ముఖ్యమని భావము. ॥౧.౨౬॥
🙏

హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.25

🙏హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.25🌺
🌷
మూలమ్--
ఈర్ష్యీ ఘృణీ త్వసన్తుష్టః క్రోధనో నిత్యశఙ్కితః ।
పరభాగ్యోపజీవీ చ షడేతే దుఃఖభాగినః॥౧.౨౫॥
🌺
పదవిభాగః--
ఈర్ష్యీ ఘృణీ తు అసన్తుష్టః క్రోధనః నిత్య-శఙ్కితః । పరభాగ్య-ఉపజీవీ చ షడ్ ఏతే దుఃఖభాగినః॥౧.౨౫॥
🌸
అన్వయః--
ఈర్ష్యీ ఘృణీ అసన్తుష్టః క్రోధనః నిత్య-శఙ్కితః పరభాగ్య-ఉపజీవీ చ-- ఏతే షడ్ దుఃఖభాగినః (భవన్తి) ॥౧.౨౫॥
🌼
ప్రతిపదార్థః--
ఈర్ష్యీ = ఈర్ష్యాలుః, పరోత్కర్షాసహిష్ణుః ; ఘృణీ = ఘృణాశీలః, జుగుప్సా-స్వభావకః ; అసన్తుష్టః = సన్తుష్టి-హీనః ; క్రోధనః = కోపస్వభావకః ; నిత్యశఙ్కితః = యః సర్వదా సర్వత్ర శఙ్కాం కరోతి ; పరభాగ్యోపజీవీ = పరాన్నభోజీ, పరాధీనః ; షడేతే దుఃఖభాగినః = ఏతే షట్జనాః సర్వదా దుఃఖమేవ అనుభవన్తి॥౧.౨౫॥
🌻
తాత్పర్యమ్--
ఏతే షట్-జనాః నిత్యం దుఃఖితా భవన్తి-- ౧. యః పరేషాముత్కర్షం న సహతే, అన్యస్య భాగ్యోదయే ఖిన్నః భవతి, ౨. యః సర్వత్ర ఘృణాం ప్రదర్శయతి, ౩. య అసన్తుష్టః, కుత్రచిత్ కేనచిదపి సన్తోషం నాననుభవతి, ౪. యః సదా క్రుద్ధః భవతి, ౫. యః అకారణం, సకారణం వా సర్వత్ర సన్దేహం కరోతి, ౬. య అన్యేషాం గృహే తిష్ఠతి, ఇతరేషాం సమ్పదా స్వజీవనం యాపయతి॥౧.౨౫॥
🌿
హిన్ద్యర్థః--
కహా భీ హై- దూసరోం సే ఈర్ష్యా కరనే వాలా, అసన్తోషీ, క్రోధీ, సదా సన్దేహ కరనే వాలా, దూసరే కే ఆశ్రయ సే జీనే వాలా, యే ఛః ప్రకార కే మనుష్య సదా దుఃఖీ హీ రహతే హైం॥౧.౨౫॥
☘
ఆన్ధ్రప్రతిపదార్థః :-
ఈర్ష్యీ = ఈర్ష్య (అనగా గుణములను దోషములుగా ఆవిష్కరించు వాడు) అనే గుణము కలవాడు ; ఘృణీ = జుగుప్సను కలగియున్నవాడు (జుగుప్సా అనగా రోత) ; అసన్తుష్టః = (ఎన్నున్నా) సంతోషపడనివాడు ; క్రోధనః = (అకారణ) కోపం కలవాడు ; నిత్యశఙ్కితః = ఎల్లప్పుడు అనుమానించువాడు ; పరభాగ్యోపజీవీ = ఇతరుల సంపాదనతో జీవించువాడు ; ఏతే షట్ =ఈ ఆరుగురు ; దుఃఖభాగినః = దుఃఖాన్నే పొందుతారు. ॥౧.౨౫॥
🍀
ఆన్ధ్రతాత్పర్యమ్ :-
ఈర్ష్య అనగా గుణములను దోషములుగా ఆవిష్కరించు వాడు, అలాంటి గుణము కలవాడు , జుగుప్సను కలగియున్నవాడు, జుగుప్సా అనగా రోత. ఎన్నున్నా సంతోషపడనివాడు, అకారణ కోపం కలవాడు, ఎల్లప్పుడు అనుమానించువాడు, మరియు ఇతరుల సంపాదనతో జీవించువాడు అనే ఈ ఆరుగురు నిరంతరం దుఃఖాన్నే పొందుతూ ఉంటారు. వారు సుఖపడలేరు. ఇతరులను సుఖపెట్టలేరు అని భావము.
🙏

హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.24

🙏హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.24🌺
🌷
మూలమ్--
శఙ్కాభిః సర్వమాక్రాన్తమన్నం పానం చ భూతలే ।
ప్రవృత్తిః కుత్ర కర్తవ్యా జీవితవ్యం కథం ను వా ॥౧.౨౪॥
🌺
పదవిభాగః--
శఙ్కాభిః సర్వమ్ ఆక్రాన్తమ్ అన్నం పానం చ భూతలే । ప్రవృత్తిః కుత్ర కర్తవ్యా జీవితవ్యం కథం ను వా ?॥౧.౨౪॥
🌸
అన్వయః--
భూతలే సర్వమ్ అన్నం పానం చ శఙ్కాభిః ఆక్రాన్తమ్ । కుత్ర ప్రవృత్తిః కర్తవ్యా? కథం ను వా జీవితవ్యం?॥౧.౨౪॥
🌼
ప్రతిపదార్థః--
భూతలే = లోకే ; సర్వం = అశేషం ; అన్నం = భక్ష్యమ్, భోజనమ్ ; పానం = పాతుం యోగ్యం పదార్థం జలాదిః ; శఙ్కాభిః = (అత్ర భోజన-సమ్బన్ధి-శఙ్కాః ఇతి) వాత-పిత్త-కఫాది-జన్య-రోగాది-శఙ్కాభిః ; ఆక్రాన్తం = వ్యాపృతం ; కుత్ర = కస్మిన్ భోజ్యే పదార్థే ; ప్రవృత్తిః కర్తవ్యా = (అత్ర) ఖాదితవ్యమ్ ; కథం ను = కేన ప్రకారేణ? ; జీవితవ్యమ్ = లోకే స్థాతవ్యమ్; ॥౧.౨౪॥
🌻
తాత్పర్యమ్--
జగతి యత్కిఞ్చిత్ ఖాద్యం, పానయోగ్యం చ వస్తు వర్తతే, తత్ సమస్తం (వస్తునః గుణ-ప్రభావాదిషు) నానావిధసన్దేహైః ఆపృతం వర్తతే। (అనేన కారణేన) కిం ఖాదనీయం, కిం న (ఇతి భ్రాన్తాః), కథం వా జీవనయాత్రాం యాపయామ ఇతి (విచారయామశ్చ) ॥౧.౨౪॥
🌿
హిన్ద్యర్థః--
ఇస పృథ్వీ తల పర అన్న ఔర పాన సన్దేహోం సే భరా హై, కిస వస్తు మేం ఖానే-పీనే కీ ఇచ్ఛా కరే యా కైసే జియే ? క్యోం కి-సంసార మేం సభీ బాతేం శఙ్కా సే భరీ హుఈ హైం, ఫిర కహా ప్రవృత్తి కీ జాయ ఔర కహాఁ ప్రవృత్తి న కీ జాయ ఔర కిసీ ప్రకార జీవన నిర్వాహ కియా జాయ?॥౧.౨౪॥
☘
ఆన్ధ్రప్రతిపదార్థః :-
భూతలే = ఈ భూలోకమందు ; అన్నం = ఆహారము ; పానం = దుగ్ధజలాది పానీయములు ; సర్వం చ = (ఇలా) అన్నియును ; శఙ్కాభిః = (మంచిదో, కాదో, రోగకారకమో మొదలైన) సందేహములచేత ; ఆక్రాన్తం = వ్యాపింపబడినది ; (అతః = అందువలన) కుత్ర = (ఏ యే పదార్థములయందు) ఎక్కడ ; ప్రవృత్తిః కర్తవ్యా = ఆసక్తి కలిగియుండవలెను ; కథం ను = ఎలా ; జీవితవ్యమ్ = బ్రతుకవలెను ? ఇలా అన్నింటినీ అనుమానిస్తే జీవితం దుర్భరమౌతుంది. విచక్షణతో వ్యవరిస్తూ, జీవితాన్ని సార్థకం చేసుకోవాలని అని అర్థము. ॥౧.౨౪॥
🍀
ఆన్ధ్రతాత్పర్యమ్ :-
ఈ భూలోకమందు , ప్రాణాధారకములైన ఆహారాదులయందు, దుగ్ధజలాది పానీయముల యందు, ఇలా అన్నింటియందు మంచిదో, కాదో, రోగకారకమో మొదలైన సందేహములను కలిగియుంటే, ఇక ఏ యే పదార్థములను తినవలేను. వేటియందు ఆసక్తిని కలిగియుండవలెను. ఏమి తిని బ్రతుకవలెను ? అనే పరిస్థితి ఏర్పడుతుంది. కావున ఇలా అన్నింటినీ అనుమానిస్తే జీవితం దుర్భరమౌతుంది. బ్రతుకు భారమౌతుంది. అందువలన విచక్షణతో వ్యవరిస్తూ, జీవితాన్ని సార్థకం చేసుకోవాలని అని భావము. ॥౧.౨౪॥
🙏

హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.23

🙏హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.23🌺
🌷
మూలమ్--
వృద్ధానాం వచనం గ్రాహ్యమాపత్కాలే హ్యుపస్థితే ।
సర్వత్రైవం విచారే చ భోజనేఽప్యప్రవర్తనమ్**॥౧.౨౩॥
🌺
పదవిభాగః--
వృద్ధనాం వచనం గ్రాహ్యమ్ ఆపత్-కాలే హి ఉపస్థితే । సర్వత్ర ఏవం విచారే చ భోజనే అపి అప్రవర్తనమ్॥౧.౨౩॥
🌸
అన్వయః--
వృద్ధానాం వచనం ఆపత్-కాలే హి ఉపస్థితే గ్రాహ్యమ్ । సర్వత్ర ఏవం విచారే చ భోజనే అపి అప్రవర్తనమ్॥౧.౨౩॥
🌼
ప్రతిపదార్థః--
గ్రాహ్యం = స్వీకార్యమ్ ; ఆపత్కాలే = విపత్తిసమయే ; ఉపస్థితే = ప్రాప్తే సతి ; సర్వత్ర = సర్వేషు కార్యేషు ; ఏవం విచారే = వృద్ధవచనానుసారేణైవ సువిచార్యైవ ప్రవృత్తౌ తు ; అప్రవర్తనమ్ = అప్రవృత్తిః స్యాదిత్యర్థః ; 'విచారేణేతి పాఠాన్తరమ్॥౧.౨౩॥
🌻
తాత్పర్యమ్--
యదా విపత్తిః సమ్భవతి, తదా ఏవ జ్యేష్ఠానామ్ ఉపదేశకథనానుసారమ్ ఆచరణీయమ్। అన్యథా- ‘యత్రకుత్రచిత్ తేషామ్ ఉపదేశనేనైవ కార్యే ప్రవర్తే’ ఇతి విచిన్తనేన భోజనమపి న ఖాదేత్ ॥ [**అస్మాత్ వాక్యాత్ పూర్వం “కపోతః సదర్పమాహ”- ఇత్యస్తి। దర్పస్యాత్ర సన్దర్భః। అతః దర్పవన్తః ఏవం విచిన్తయన్తి ఇతి యావత్ గ్రాహ్యమత్ర।]॥౧.౨౩॥
🌿
హిన్ద్యర్థః--
ఆపత్తి కే సమయ మేం హీ వృద్ధోం కా వచన మాననా చాహియే। సబ జగహ ఐసా విచార కరనే సే తో ఫిర భోజన మేం భీ ప్రవృత్తి నహీంహో సకతీ హై॥౧.౨౩॥
☘
ఆన్ధ్రప్రతిపదార్థః :-
వృద్ధస్య = (జ్ఞానవృద్ధునియొక్క) అనుభవజ్ఞుని యొక్క ; వచనం =(అభిప్రాయాన్ని)మాటను ; ఉపస్థితే = సమీపించిన ; ఆపత్కాలే = విపత్తు (సంభవించిన) సమయమందు ; గ్రాహ్యం = (అంగీకరించవలెను) గ్రహించవలెను ; (ఇతి =అని) సర్వత్ర = (అన్ని సందర్భములయందు) అంతటా (ఆపదలు లేని సమయములయందు) ; ఏవం = (వృద్ధుల సలహా కావలెనని)ఇట్లు ; విచారే తు = ఆలోచించినట్లైతే ; భోజనే అపి = భోజనవిషయమందు కూడా ; అప్రవర్తనం = ఆసక్తి , (కోరిక) ఉండక పోవచ్చు. అనగా పెద్దల మాటలు అత్యవసరమైనా, మన విచక్షణ పని చేయని సమయం లోనే పెద్దల అభిప్రాయాన్ని తీసుకోవాలని అర్థము.
🍀
ఆన్ధ్రతాత్పర్యమ్ :-
జ్ఞానవృద్ధుడైన అనుభవజ్ఞుని యొక్క అభిప్రాయాన్ని అనగా మాటను, విపత్తు సంభవించిన సమయమందు గ్రహించవలెను అంతే కానీ , అన్ని సందర్భములయందు, అంతటా అనగా ఆపదలు లేని సమయములయందు కూడా వృద్ధుల సలహా కావలెనని ఆలోచించినట్లైతే, ఇక భోజనవిషయమందు కూడా ఆసక్తి , కోరిక కలుగక పోవచ్చు. అందువలన పెద్దల మాటలు అత్యవసరమైనా, మన విచక్షణ పని చేయని సమయం లోనే పెద్దల అభిప్రాయాన్ని తీసుకోవాలని భావము.
🙏

హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.22

🙏హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.22🌺
🌷
మూలమ్--
సుజీర్ణమన్నం సువిచక్షణః సుతః
సుశాసితా స్త్రీ నృపతిః సుసేవితః ।
సుచిన్త్య చోక్తం సువిచార్య యత్ కృతం
సుదీర్ఘకాలేఽపి న యాతి విక్రియామ్॥౧.౨౨॥
🌺
పదవిభాగః--
సుజీర్ణమ్ అన్నం సువిచక్షణః సుతః సుశాసితా స్త్రీ నృపతిః సుసేవితః । సుచిన్త్య చ ఉక్తం సువిచార్య యత్ కృతం సుదీర్ఘ-కాలే అపి న యాతి విక్రియామ్॥౧.౨౨॥
🌸
అన్వయః--
సుజీర్ణమ్ అన్నం, సువిచక్షణః సుతః, సుశాసితా స్త్రీ, సుసేవితః నృపతిః, సుచిన్త్య చ ఉక్తం, సువిచార్య యత్ కృతం, (తత్) సుదీర్ఘ-కాలే అపి విక్రియామ్ న యాతి॥౧.౨౨॥
🌼
ప్రతిపదార్థః--
సుజీర్ణం = సుపక్వమ్ ; సువిచక్షణః = నితరాం శిక్షితో విద్వాన్ ; సుతః = పుత్రః ; సుశాసితా = సుష్ఠు ఆత్మనా అనుశాసితా, ఆత్మనః వశే యా అస్తి, సా; సుదీర్ఘకాలేఽపి = గతేఽపి బహుతిథే కాలే ; విక్రియాం = వికారమ్। న యాతి = వికృతం న భవతి॥౧.౨౨॥
🌻
తాత్పర్యమ్--
భోజనం సుపక్వం, పుత్రః కార్యాకార్యవిచారశీలః, ఆత్మనః అనుశాసనేన సన్మార్గగామినీ స్త్రీ, మన్త్రి-సేనాపత్యాదిభిః సమ్యక్ అనుగతః రాజా, విచార్య ఉక్తం వచనం, కృతం కార్యం చ ఏతాని సర్వాణి బహుకాలానన్తరమపి దుష్టాని న భవన్తి॥౧.౨౨॥
🌿
హిన్ద్యర్థః--
క్యోం కి-భలీ భాఁతి పకా హుఆ అన్న, బుద్ధిమాన్ పుత్ర, శిక్షిత స్త్రీ, అచ్ఛీ తరహ సే సేవిత రాజా, సోచ కర కహీ హుఈ బాత, ఔర విచార కర కియా హుఆ కామ- యే సబ కభీ బిగడ़తే నహీం హైం॥౧.౨౨॥
☘
ఆన్ధ్రప్రతిపదార్థః :-
సుజీర్ణం = పూర్తిగా జీర్ణమయ్యే ; అన్నం = ఆహారము ; సువిచక్షణః = మంచి చెడులను తెలుసుకోగలిగిన ; సుతః = కుమారుడు ; సుశాసితా = అనుకూలవతియైన ; స్త్రీ = ఆడుది ; సుసేవితః = ప్రజలను సంతోషపెట్టగలిగే ; నృపతిః = రాజు ; సుచింత్య = (పూర్వాపరములను) చక్కగా ఆలోచించి ; ఉక్తం = చెప్పబడిన మాట ; సువిచార్య = (మంచిచెడులను) క్షుణ్ణంగా ఆలోచించి ; యత్ చ కృతం = ఏది చేయబడినదో ; తత్ = (పైన చెప్పినవన్నియు) అది ; సుదీర్ఘకాలే అపి = చాలాకాలం గడిచినను ; ; విక్రియాం = వికారమును ; న యాతి = పొందదు. అనగా పైన చెప్పినవన్నియు శాస్త్రప్రకారం ఉన్నందున వరుసగా మంచి ఫలితములను ఇస్తూనే ఉంటాయి అని అర్థము. ॥౧.౨౨॥
ఆన్ధ్రతాత్పర్యమ్ :-
తిన్నది పూర్తిగా జీర్ణమయ్యే అన్నం అనగా ఆహారం, మంచి చెడులను తెలుసుకోగలిగిన, వినయవంతుడైన కుమారుడు, పద్ధతిగా పెంచబడిన, అనుకూలవతియైన స్త్రీ, ప్రజలను సంతోషపెట్టగలిగే రాజు, పూర్వాపరములను చక్కగా ఆలోచించి, సందర్భోచితంగా పలికిన మాట, మంచిచెడులను క్షుణ్ణంగా ఆలోచించి, చేయబడిన పని, ఇలా పైన చెప్పినవన్నియు చిరకాలము వికారమును పొందక, సత్ఫలితాను ఇస్తూ మురిపిస్తూ ఉంటాయి. ఎందుకనగా... పైన చెప్పినవన్నియు శాస్త్రప్రకారం ఉన్నందున వరుసగా మంచి ఫలితములతో ఆనందాలను అందిస్తూ ఉంటాయి అని భావము. ॥౧.౨౨॥
🙏

హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.21

🙏హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.21🌺
🌷
మూలమ్--
స హి గగనవిహారీ కల్మషధ్వంసకారీ
దశశతకరధారీ జ్యోతిషాం మధ్యచారీ ।
విధురపి విధియోగాద్ గ్రస్యతే రాహుణాసౌ
లిఖితమపి లలాటే ప్రోజ్ఝితుం కః సమర్థః॥౧.౨౧॥
🌺
పదవిభాగః--
సః హి గగన-విహారీ కల్మష-ధ్వంస-కారీ దశ-శతకర-ధారీ జ్యోతిషాం మధ్యచారీ । విధుః అపి విధి-యోగాద్ గ్రస్యతే రాహుణా అసౌ లిఖితమ్ అపి లలాటే ప్రోజ్ఝితుం కః సమర్థః॥౧.౨౧॥
🌸
అన్వయః--
సః (విధుః) హి గగన-విహారీ, కల్మష-ధ్వంస-కారీ, దశ-శతకర-ధారీ, జ్యోతిషాం మధ్యచారీ, (అస్తి, తథాపి తాదృశః) అసౌ విధుః అపి విధి-యోగాద్ రాహుణా గ్రస్యతే । లలాటే లిఖితమ్ అపి ప్రోజ్ఝితుం కః సమర్థః॥౧.౨౧॥
🌼
ప్రతిపదార్థః--
సః = త్రిలోకీప్రసిద్ధః ; గగన-విహారీ = ఆకాశ-సఞ్చారీ ; కల్మష-ధ్వంస-కారీ = అన్ధకార-వినాశకః ; దశశత-కర-ధారీ = సహస్ర-కిరణః ; జ్యోతిషాం = తారాణాం ; మధ్యచారీ = మధ్యవర్తీ ; అసౌ విధురపి = చన్ద్రోఽపి ; విధియోగాత్ = దైవవిపర్యయాత్ ; గ్రస్యతే = గృహ్యతే ; రాహుణా = గ్రహవిశేషేణ ; లిఖితం = విధాత్రా లిఖితమ్ ; లలాటే = ఫాలభాగే ; ప్రోజ్ఝితుం = త్యక్తుం, పరిహర్తుం, పారం గన్తుం॥౧.౨౧॥
🌻
తాత్పర్యమ్--
చన్ద్రః ఆకాశే విహరతి, తమః వినాశయతి, అనన్తకిరణాన్ ధరతి, తారాణాం మధ్యే భ్రమతి। తథాపి సః రాహుగ్రహేణ ప్రతిగృహ్యతే। భాగ్యం అతిక్రాన్తుం కః వా శక్నోతి?॥౧.౨౧॥
🌿
హిన్ద్యర్థః--
ఆకాశ మార్గ మేం విహార కరనే వాలే, అన్ధకార కో నాశ కరనే వాలే, హజారోం కిరణోం వాలే, తారాగణ కే మధ్య మేం విహార కరనేవాలే చన్ద్రమా కో భీ భాగ్యవశ రాహు గ్రస లేతా హై । ఠీక హీ హై, భాగ్య మేం లిఖీ హుఈ విధి కో రేఖా కో కోఈ మిటా నహీం సకతా హై ॥౧.౨౧॥
☘
ఆన్ధ్రప్రతిపదార్థః :-
గగన-విహారీ = ఆకాశంలో సంచరించు వాడైన ; కల్మషధ్వంసకారీ = అన్ధకార మనే అసౌకర్యాన్ని ధ్వంసం చేయువాడైన ; దశశతకరధారీ = వెలకొలది కిరణములను ధరించు వాడైన ; జ్యోతిషాం = నక్షత్రముల ; మధ్యచారీ = మధ్య చరించువాడైన ; సః = అలాంటి ; అసౌ విధురపి = ఈ చంద్రుడు కూడా ; విధియోగాత్ = విధియోగం(ప్రభావం)వలన ; రాహుణా = రాహువు చేత ; గ్రస్యతే = ఆక్రమింపబడుచున్నాడు ; హి = ఎందుకనగా; లలాటే = నొసటి యందు ; లిఖితం = (సృష్టికర్తచే) వ్రాయబడిన దానిని ; ప్రోజ్ఝితుం అపి = తుడిచి వేయుటకును ; కః = ఎవడు ; సమర్థహ్ = సమర్థుడు. అనగా విధిని మార్చే శక్తి ఎవరికీ లేదని, అసాధ్యమని, అనుభవించాల్సిందే అని అర్థము. ॥౧.౨౧॥
🍀
ఆన్ధ్రతాత్పర్యమ్ :-
ఆకాశంలో సంచరించు వాడైన , అంధకార మనే అసౌకర్యాన్ని ధ్వంసం చేయువాడైన, వెలకొలది కిరణములతో ప్రకాశించు వాడైన, నక్షత్రముల మధ్య చరించువాడైన, అలాంటి విశిష్టలక్షణాలు కలిగిన ఈ చంద్రుడు కూడా విధిప్రభావంవలన రాహువు చేత ఆక్రమింపబడుచున్నాడు. ఎందుకనగా... నొసటి యందు సృష్టికర్తచే వ్రాయబడిన అనుభవాలను తుడిచి వేసే శక్తి , అనగా విధిని మార్చే శక్తి ఎవరికీ లేదని, అలా చేయడం అసాధ్యమని, అనుభవించాల్సిందే అని భావము. ॥౧.౨౧॥
🙏

హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.20

🙏హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.20🌺
🌷
మూలమ్--
సర్వస్య హి పరీక్ష్యన్తే స్వభావో నేతరే గుణాః ।
అతీత్య హి గుణాన్ సర్వాన్ స్వభావో మూర్ధ్ని వర్తతే॥౧.౨౦॥
🌺
పదవిభాగః--
సర్వస్య హి పరీక్ష్యన్తే స్వభావః న ఇతరే గుణాః । అతీత్య హి గుణాన్ సర్వాన్ స్వభావః మూర్ధ్ని వర్తతే॥౧.౨౦॥
🌸
అన్వయః--
సర్వస్య హి స్వభావః (పరీక్ష్యతే) న ఇతరే గుణాః పరీక్ష్యన్తే । సర్వాన్ గుణాన్ అతీత్య హి స్వభావః మూర్ధ్ని వర్తతే॥౧.౨౦॥
🌼
ప్రతిపదార్థః--
సకలస్యాపి = గుణినః, నిర్గుణస్య వా, స్వభావాః = ప్రకృతిః, సంస్కారాదయః ; ఇతరే = విద్వత్త్-ఔదార్య- కుశలత్వాదయః గుణాః ; 'న పరీక్ష్యన్తే' ఇతి శేషః ; కుత ఏతదత ఆహ- అతీత్యేతి ; సర్వాన్ గుణాన్ = సల్లక్షణాన్ ; అతీత్య = అతిక్రమ్య ; స్వభావః = ప్రకృతిరేవ ;మూర్ధ్ని = సర్వేషాం గుణానాముపరి, వర్తతే = ప్రభవతీత్యర్థః॥౧.౨౦॥
🌻
తాత్పర్యమ్--
సర్వేషాం మనుష్యాణాం స్వభావః పరీక్ష్యతే। ఇతరే గుణాః న పరీక్ష్యన్తే। సర్వాన్ గుణాన్ అతిక్రమ్య స్వభావః శిరఃస్థాయీ విరాజతే॥౧.౨౦॥
🌿
హిన్ద్యర్థః--
ఔర భీ- మనుష్యోం కే గుణోం కీ ఓర ధ్యాన న దేకర ఉనకే స్వభావ కీ హీ పరీక్షా కరనీ చాహిఏ । క్యోంకి గుణోం కీ అపేక్షా స్వభావ హీ సబసే ఊపర రహతా హై। స్వభావ హీ సబ మేం ప్రధాన హై॥౧.౨౦॥
☘
ఆన్ధ్రప్రతిపదార్థః :-
సర్వస్య అపి = ప్రతి వ్యక్తియొక్క ; స్వభావాః = వ్యక్తిత్వము మరియు ఆచరణలు ; పరీక్ష్యంతే = (వ్యక్తియొక్క జ్ఞానం కంటే ఆతని నడవడి ప్రధానమైంది కనుక) పరిశీలించబడుతాయి ; ఇతరే = స్వభావేతరములైన ; గుణాః= పాండిత్యాదివిశేషాలను ; న పరీక్ష్యన్తే = పరిశీలించరు ; హి = ఎందుకనగా ; సర్వాన్ గుణాన్ = నేర్చుకున్న అన్ని గుణములను ; అతీత్య = అధిగమించి ; స్వభావః = (ఆ వ్యక్తియొక్క) సహజస్వభావమే ; మూర్ధ్ని = (ప్రధానమై) శిరస్సులో (అనగా అతని ఆలోచనలలో, చేసే పనులలో ; వర్తతే = (ప్రవర్తిస్తూ)ఉంటుంది. అనగా నేర్చుకున్నసద్విషయాలను మరిచి స్వభావం తను అనుకున్నది పొందేలా ప్రేరేపిస్తుంది అని అర్థము. ॥౧.౨౦॥
🍀
ఆన్ధ్రతాత్పర్యమ్ :-
ప్రతి వ్యక్తియొక్క వ్యక్తిత్వము మరియు ఆచరణలు మాత్రమే పరిశీలింపబడుతాయి. ఎందుకంటే వ్యక్తియొక్క జ్ఞానం కంటే ఆతని నడవడి ప్రధానమైంది కనుక. మరియు ఆ వ్యక్తియొక్క స్వభావేతరములైన పాండిత్యాదివిశేషాలను, అర్హతలను ఎవరు పరిశీలించరు. ఎందుకనగా... నేర్చుకున్న అన్ని గుణములను అధిగమించి , ఆ వ్యక్తియొక్క సహజస్వభావమే ప్రధానమై శిరస్సులో... అనగా అతని ఆలోచనలలో, చేసే పనులలో ప్రవర్తిస్తూ ఉంటుంది కనుక. అందువలన వ్యక్తియొక్క స్వభావం, ఆ వ్యక్తి నేర్చుకున్నసద్విషయాలను మరిచిపోయేలా చేసి, స్వభావం తను అనుకున్నది పొందేలా ప్రేరేపించి తప్పు దారి పట్టిస్తుంది అని భావము. ॥౧.౨౦॥
🙏

హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.19

🙏హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.19🌺
🌷
మూలమ్--
నదీనాం శస్త్రపాణీనాం నఖినాం శృఙ్గిణాం తథా ।
విశ్వాసో నైవ కర్తవ్యః స్త్రీషు రాజకులేషు చ॥౧.౧౯॥
🌺
పదవిభాగః--
నదీనాం శస్త్ర-పాణీనాం నఖినాం శృఙ్గిణాం తథా । విశ్వాసః న ఏవ కర్తవ్యః స్త్రీషు రాజ-కులేషు చ॥౧.౧౯॥
🌸
అన్వయః--
నదీనాం శస్త్ర-పాణీనాం నఖినాం శృఙ్గిణాం తథా స్త్రీషు రాజ-కులేషు చ విశ్వాసః న ఏవ కర్తవ్యః॥౧.౧౯॥
🌼
ప్రతిపదార్థః--
నదీనామితి । నదీనామ్ = ఆపగానామ్ ; శస్త్రపాణీనాం = గృహీత-శస్త్రాణామ్ ; నఖినాం = నఖాయుధానాం సింహాదీనామ్ ; శృఙ్గిణాం = శృఙ్గాయుధానాం గోవృషభాదీనామ్ ; స్త్రీషు = యువతిషు ; రాజకులేషు చ = రాజగృహేషు చ, విశ్వాసః = 'మద్వశగా ఇమే' ఇతి విసమ్భో, నైవ కర్త్తవ్యః = న విధేయ ఇత్యర్థః॥౧.౧౯॥
🌻
తాత్పర్యమ్--
నదీనాం, శస్త్రధారకాణాం, నఖధారి-క్రూరజన్తూనాం, శృఙ్గధారి-పశూనాం, స్త్రీణాం, రాజకులానాం చ ఉపరి విశ్వాసః న కరణీయః। [అత్ర స్త్రీణాం అవిశ్వాసాయ పరామర్శం దృష్ట్వా స్త్రీవాదిభిః అన్యథా న భావనీయా। అత్ర విష్ణుశర్మా రాజకుమారేభ్యః పాఠనాయ రాజభిః ఆచారణయోగ్యాన్ ధర్మాన్ బోధయతి। రాజకులేషు రాజపురుషాణాం వశీకరణాయ శత్రుపక్షిణః నర్తకీణాం, సున్దరస్త్రీణాం ప్రయోగం కుర్వన్తి (చాణక్యః అర్థశాస్త్రే ఏనం విషయం విశదయతి) । అతః తాదృగ్భిః స్త్రీభిః స్వస్య, దేశస్య చ రక్షా కరణీయా, నో చేత్ తాః ఆగత్య, మనః భ్రామయిత్వా రక్షణవ్యవస్థారహస్యాన్ జ్ఞాత్వా శత్రుపక్షిభ్యః తత్ సర్వం ప్రకాశయేదితి మాత్రమేవాత్ర గ్రహణీయమ్। ఏతత్ న సామాన్యస్త్రీ-గృహిణ్యాదీనాం విషయే ఉచ్యతే।]॥౧.౧౯॥
🌿
హిన్ద్యర్థః--
కిసీ నే కహా భీ హై- నదియోం కా, శస్త్రధారీ మనుష్యోం కా, నఖ కౌర సీంగ బాలే జన్తుఓం కా, స్త్రియోం కా ఔర రాజకుల కా (రాజా, రానీ, రాజపుత్ర ఆది కా-) విశ్వాస కభీ నహీం కరనా చాహిఏ॥౧.౧౯॥
☘
ఆన్ధ్రప్రతిపదార్థః :-
🍀
నదీనామితి । నదీనామ్ = నదుల యొక్క ;  శస్త్రపాణీనాం =  ఆయుధములను పట్టుకున్న వారియొక్క ;; నఖినాం = వాడియైన గోర్లు కలవాటియొక్క  ; శృఙ్గిణాం = కొమ్ములు కలవాటియొక్క (విషయంలో) ; (తథా = అలాగే) స్త్రీషు = స్త్రీల యందు ;  ; రాజకులేషు చ = రాజకులములయందు (అనగా...రాజరికవ్యవహారములయందు)  విశ్వాసః  =  నమ్మకము : నైవ కర్తవ్యః = అసలే చేయకూడదు (నమ్మకూడదు). (అనగా ఆ నమ్మకము వలన దుఃఖమే కలుగునని , ఆ నమ్మకము వమ్ము అగునని అర్థము).॥౧.౧౯॥
ఆన్ధ్రతాత్పర్యమ్ :-
నదుల విషయంలో,  ఆయుధములను పట్టుకున్న వారి విషయంలో , వాడియైన గోర్లు కలవాటి విషయంలో , కొమ్ములు కలవాటి  విషయంలో , అలాగే స్త్రీల విషయంలో మరియు రాజులయొక్క వ్యవహారములయందు  అవగాహన లేకుండా  నమ్మకూడదు. ఆ నమ్మకము నిజము కానిచో  దుఃఖమే కలుగునని,  ఆ నమ్మకము వమ్ము అగునని , అనేక సమస్యలకు దారి తీయునని భావము.   ॥౧.౧౯॥
🙏

హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.18

🙏హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.18🌺
🌷
మూలమ్--
అవశేన్ద్రియచిత్తానాం హస్తిస్నానమివ క్రియా ।
దుర్భగాభరణప్రాయో జ్ఞానం భారః క్రియాం వినా॥౧.౧౮॥
🌺
పదవిభాగః--
అవశ-ఇన్ద్రియ-చిత్తానాం హస్తి-స్నానమ్ ఇవ క్రియా । దుర్భగ-ఆభరణ-ప్రాయః జ్ఞానం భారః క్రియాం వినా॥౧.౧౮॥
🌸
అన్వయః--
అవశ-ఇన్ద్రియ-చిత్తానాం క్రియా హస్తి-స్నానమ్ ఇవ । క్రియాం వినా జ్ఞానం భారః। దుర్భగ-ఆభరణ-ప్రాయః।॥౧.౧౮॥
🌼
ప్రతిపదార్థః--
అవశేన్ద్రియ-చిత్తానాం ~ అవశాని ఇన్ద్రియాణి, చిత్తం చ యేషాన్తే, తేషామ్-అవశేన్ద్రియ-చిత్తానామ్ = నిరవగ్రహేన్ద్రియ-స్వాన్తానాం పుంసామ్ ; క్రియా = ధర్మాచరణాదికం కర్మ ; హస్తిస్నానమ్ ఇవ = గజస్నానమివ, నిష్ఫలమ్ ; దుర్భగాయా ఆభరణానీవ- దుర్భగాభరణప్రాయః = దుష్ట-దుర్భాగ్య-స్త్రీధారిత-భూషణవత్, జ్ఞానం = విద్యా ; క్రియాం వినా = తద్విహితాచరణం వినా, భార ఏవ॥౧.౧౮॥
🌻
తాత్పర్యమ్--
యేషాం చిత్తం స్వాధీనం నాస్తి, తైరాచరితం ధర్మాచరణాదికం కర్మ వ్యర్థం భవతి। యథా- గజాః స్నానం కృత్వా స్నానానన్తరమేవ ధూలిప్రక్షేపాదినా పునరాత్మనో మలినతామాపాదయన్తి। అపి చ- ఆచరణం వినా శుష్కజ్ఞానం భారభూతం భవతి। యథా- దుర్భాగ్యవత్యాః స్త్రియః ఆభరణైః శోభా న వర్ధతే, కేవలం భారవత్త్వమేవ తథా॥౧.౧౮॥
[దుర్భగాధృతాభరణైః పత్యాదిమనోరఞ్జనాఽభావాద్ భారవత్తత్సర్వం తస్యాః క్లేశప్రదమేవ । యథా నానాభరణభూషితాఽపి ఖలు వన్ధ్యా, దుష్టా కురూపా వా స్త్రీ న శోభతే, న వా సా పత్యుర్మనః ప్రీణాతి, ఏవం జ్ఞానవానపి తదుక్తాచారశూన్యో నైవ శోభతే, ఇత్యాశయః । అత్ర ప్రాయశ్శబ్దో బాహుల్యేఽవ్యయమ్। అకారాన్తో వా ప్రాయశబ్దః పుంసి । దుర్భగాయా భరణం పాలన, తత్తుల్యం నిష్ఫలమితి వాఽర్థః।]॥౧.౧౮॥
🌿
హిన్ద్యర్థః--
జిన మనుష్యోం కీ ఇన్ద్రియాఁ ఔర చిత్త వశ మేం నహీం హై, ఉనకా సబ కార్య హాథీ కే స్నాన కీ తరహ హో నిష్ఫల హై। (హాథీ స్నాన కరకే భీ అపనే ఊపర ధూల ఫేంక కర అపనే కో పునః మలిన కర లేతా హై) । ఔర జో లోగ అపనే జ్ఞాన కా ఉపయోగ నహీం కరతే, ఉనకా జ్ఞాన భీ దుర్భగా (పతిపరిత్యక్తా అథవా విధవా) స్త్రీ కే భూషణ కీ తరహ భారమాత్ర హీ హై॥౧.౧౮॥
☘
ఆన్ధ్రప్రతిపదార్థః :-
అవశేన్ద్రియ-చిత్తానాం = చిత్తమును మరియు ఇంద్రియములను అదుపులో పెట్టుకోలేనివారియొక్క ; క్రియా = (ఏ విధమైన) పనియైనను ; హస్తిస్నానం ఇవ = గజస్నానము వలే (అనగా ఏనుగు స్నానం అయిపోగానే, ఒడ్డుకు వచ్చాక తొండంతో తనపై దుమ్ము చల్లుకుంటుంది అలాగా) ;  నిష్ఫలమ్ = ఫలహీనము ; (అపిచ = మరియు) క్రియాం వినా = ఆచరణలో లేని ; జ్ఞానం = (అవగాహన) జ్ఞానము ; దుర్భగాభరణప్రాయః  = విధవ ధరించిన ఆభరణములవలే ; భార ఏవ = బరువే కానీ ప్రయోజనం ఉండదని భావము .॥౧.౧౮॥
🍀
ఆన్ధ్రతాత్పర్యమ్ :-
చిత్తమును మరియు ఇంద్రియములను అదుపులో పెట్టుకోలేనివారియొక్క , ఏ విధమైన పనియైనను ,  గజస్నానము వలే , అనగా ఏనుగు స్నానం అయిపోగానే, ఒడ్డుకు వచ్చాక తొండంతో తనపై దుమ్ము చల్లుకున్నట్లుగా, ఆ పని ప్రయోజనశూన్యమై, ఫలహీనమౌతుంది. ఎలాంటి ప్రయోజనం ఉండదు. అంతే గాకుండా , ఆచరణలో లేని అవగాహన లేక జ్ఞానము కూడా  విధవ ధరించిన ఆభరణములవలే బరువే కానీ ప్రయోజనం ఉండదు. అనగా ఆ జ్ఞానము తనకు మరియు ఇతరులకు కూడా ఆనందాన్ని కలిగించలేదు  అని భావము.  ॥౧.౧౮॥
🙏

హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.17

🙏హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.17🌺
🌷
మూలమ్--
న ధర్మశాస్త్రం పఠతీతి కారణం
న చాపి వేదాధ్యయనం దురాత్మనః ।
స్వభావ ఏవాత్ర తథాతిరిచ్యతే
యథా ప్రకృత్యా మధురం గవాం పయః॥౧.౧౭॥
🌺
పదవిభాగః--
న ధర్మశాస్త్రం పఠతి ఇతి కారణం న చ అపి వేద-అధ్యయనం దురాత్మనః । స్వభావః ఏవ అత్ర తథా అతిరిచ్యతే యథా ప్రకృత్యా మధురం గవాం పయః॥౧.౧౭॥
🌸
అన్వయః--
ధర్మశాస్త్రం పఠతి ఇతి కారణం న ; వేద-అధ్యయనం న చ అపి (కారణం) । దురాత్మనః స్వభావః ఏవ అత్ర- యథా ప్రకృత్యా మధురం గవాం పయః- తథా అతిరిచ్యతే॥౧.౧౭॥
🌼
ప్రతిపదార్థః--
ధర్మశాస్త్రం = పురాణస్మృత్యాదీని ; పఠతి = అధ్యయనం కరోతి ; దురాత్మనః = దుష్టస్వభావస్య ; (స్వభావపరివర్తనే) కారణం = హేతుః ; వేదాధ్యయనం = వేదస్య గురుముఖతః అధ్యయనం ; స్వభావః = స్వతఃసిద్ధః, స్వకీయభావః ; అతిరిచ్యతే = సర్వోన్నతం, సర్వత్ర బలవత్ ; గవాం పయః = దుగ్ధం ; ప్రకృత్యా = సంసిద్ధ్యా ; మధురం = గుడ-ఇక్ష్వాదిస్థః మిష్టస్వాదుభావః॥౧.౧౭॥
🌻
తాత్పర్యమ్--
ధర్మశాస్త్రం పఠతి, వేదాధ్యయనం కరోతి ఇతి కారణేన (స్వభావః) న పరివర్తతే। దుర్జనస్య స్వభావః సర్వస్మాత్ అతిక్రమ్య భవతి। ధేనూనాం దుగ్ధం స్వభావత- ఏవ మధురం భవతి (తత్ర న కోఽపి బాహ్యప్రయత్నః ఆవశ్యకః ఇతి యావత్।) ☘
[ధర్మశాస్త్ర-పఠనం, వేదాధ్యయనం వా దుష్టానాం ఖలానాం దురాత్మనాం స్వభావపరివర్తనే న శక్తం భవతి, స్వభావస్య సర్వతో బలవత్త్వాత్ । అత ఏవ హి కటుకషాయ-ప్రాయ-తృణాది-భక్షణేఽపి, దుగ్ధం స్వభావేనైవ మధురం భవతి, ఏవం- మధురపయఃపానేఽపి భుజఙ్గానాం స్వభావతో విషమేవ భవతి,నాఽమృతమితి భావః]॥౧.౧౭॥
🌿
హిన్ద్యర్థః--
ధర్మశాస్త్ర వ వేద పఢ़నే సే హీ అథవా కథా వార్త్తా, ఉపదేశ ఆది సుననే సే హీ కోఈ దుష్ట సజ్జన నహీం హో జాతా హై, కిన్తు సజ్జన తో స్వభావ హీ సే సజ్జన హోతే హైం । దేఖో, గాయ కా దూధ స్వభావ హీ సే మీఠా హోతా హై॥౧.౧౭॥
☘
ఆన్ధ్రప్రతిపదార్థః :-
దురాత్మనః = చెడుస్వభావం కలవానికి ; (ధర్మాచరణవిషయంలో) ధర్మశాస్త్రం = స్మృత్యాదిధర్మశాస్త్రములను  ; పఠతి = అధ్యయనం చేస్తున్నాడు  ; ఇతి = అని (అనునది) ; కారణం = (ధర్మాచరణనిమిత్తమై) కారణము ; న = కాదు ; అపిచ = మరియు ; (ధర్మానుష్ఠానవిషయంలో) వేదాధ్యయనం = వేదముల యొక్క అధ్యయనం ; ఇతి = అని (అనునది) ; కారణం = (ధర్మాచరణనిమిత్తమై) కారణము ; న = కాదు ; అత్ర = ధర్మానుష్ఠానవిషయంలో ; స్వభావః  ఏవ = ( ఆ దురాత్మునియొక్క) సహజస్వభావమే ; తథా =ఆ ప్రకారముగా ; అతిరిచ్యతే = అతిశయించుచున్నది ; యథా = ఎట్లనగా ; గవాం పయః = గోవు యొక్క పాలు  ; ప్రకృత్యా = స్వభావసిద్ధంగానే ; మధురం = మాధుర్యయుక్తమై,ఆస్వాదయోగ్యమై ; భవంతి = అగుచున్నవి. అనగా శాస్త్రపఠనాదుల ద్వారా  దురాత్ములు వారి స్వరూపస్వభావాదులను మార్చుకొనుటకు ఇష్టపడరని అర్థము.   ॥౧.౧౭॥
🍀
ఆన్ధ్రతాత్పర్యమ్ :-
చెడుస్వభావం కలవానికి , ధర్మాచరణవిషయంలో  స్మృత్యాదిధర్మశాస్త్రములను  అధ్యయనం చేయడం అనునది  ధర్మాచరణనిమిత్తమై కారణము  కాదు.  మరియు  వేదముల యొక్క అధ్యయనం చేయడం అన్నది కూడా  దురాత్ములయొక్క ధర్మాచరణనిమిత్తమై కారణము  కాబోదు. కావున ఈ  ధర్మానుష్ఠానవిషయంలో  ఆ దురాత్మునియొక్క సహజస్వభావమే ఆ ప్రకారముగా  అతిశయించుచున్నది , ఏ విధంగా అంటే… గోవు యొక్క పాలు  స్వభావసిద్ధంగానే  మాధుర్యయుక్తమై ఆస్వాదయోగ్యమై , ఆరోగ్యకారకమై  అగుచున్నవి. అది ఆ గోవు యొక్క సహజస్వభావము అని భావము. కావున శాస్త్రపఠనాదుల ద్వారా  దురాత్ములు వారి స్వరూపస్వభావాదులను మార్చుకొనుటకు, మారుటకు  ఇష్టపడరని భావము.   ॥౧.౧౭॥
🙏

హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.16

🙏హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.16🌺
🌷
మూలమ్--
దాతవ్యమితి యద్ దానం దీయతేఽనుపకారిణి ।
దేశే కాలే చ పాత్రే చ తద్దానం సాత్త్వికం విదుః॥౧.౧౬॥
🌺
పదవిభాగః--
దాతవ్యమ్ ఇతి యద్ దానం దీయతే అనుపకారిణి । దేశే కాలే చ పాత్రే చ తద్ దానం సాత్త్వికం విదుః॥౧.౧౬॥
🌸
అన్వయః--
యద్ దానం అనుపకారిణి ‘దాతవ్యమ్’ ఇతి దేశే కాలే చ పాత్రే చ దీయతే, తద్ సాత్త్వికం దానం విదుః॥౧.౧౬॥
🌼
ప్రతిపదార్థః--
దాతవ్యమితి = మయా అవశ్యమిదం కస్మైచన సత్పాత్రాయ దేయమ్ ; ఇతి = ఇతి బుద్ధ్యా ; దీయతే = అర్పయతే ; అనుపకారిణి = యస్మిన్ పురుషే ఆత్మనః లాభప్రత్యపేక్షా నాస్తి, యస్మాత్ న కిమపి స్వార్థం న సాధ్యతే ; దేశే = తీర్థాదౌ, సుక్షేత్రేషు ; కాలే = సూర్యేన్దుగ్రహణాదౌ, సత్కాలే ; పాత్రే = యోగ్యే, సత్పాత్రే, విదుషి ; (యద్దానం దీయతే) తత్ సాత్త్వికమిత్యన్వయః॥౧.౧౬॥
🌻
తాత్పర్యమ్--
‘మయా అవశ్యం కస్మైచన సత్పాత్రాయ ధనం దేయమ్’ ఇతి (నిఃస్వార్థబుద్ధ్యా) ప్రతిఫలానాపేక్షయా సాధుస్థలే, సాధుకాలే, సాధుపురుషాయ దత్తం దానం సాత్వికం దానమితి వ్యపదిశ్యతే ॥౧.౧౬॥
🌿
హిన్ద్యర్థః--
'ముఝే యహ దేనా హై' ఇస బుద్ధి సే జో దాన- దేశ, కాల, పాత్ర సమభ కర అనుపకారీ (జిససే అపనా కుఛ లాభ వ స్వార్థం న హో) కో దియా జాతా హై, వహీ సాత్త్విక (సచ్చా) దాన హై॥౧.౧౬॥
☘
ఆన్ధ్రప్రతిపదార్థః :-
దాతవ్యమితి = దానయోగ్యత కలవానికి అవశ్యం  దానం చేయాలి ; ఇతి = అనే సత్సంకల్పంతో ; దేశే = తీర్థాదిపుణ్యక్షేత్రముల యందు ;  కాలే = సూర్యేన్దుగ్రహణాది పవిత్రసమయముల యందు ; అనుపకారిణి = ప్రత్యుపకారం చేయలేని , చేయబోని వాని విషయమై ; (అపిచ = మరియు) పాత్రే = విద్యాసంస్కారములు కలిగిన యోగ్యుని విషయమై ; యత్ దానం = ఏ దానమైతే ; దీయతే = ఇవ్వబడుతుందో ; తత్ = అ దానము ; సాత్త్వికం ఇతి = సత్త్వగుణోత్పన్నమైన దానం అని ; విదుః = (పండితులు) తెలుసుకునుచున్నారు అని అర్థము. ॥౧.౧౬॥
🍀
ఆన్ధ్రతాత్పర్యమ్ :-
దానయోగ్యత కలవానికి అవశ్యం  దానం చేయాలి , అనే సత్సంకల్పంతో...తీర్థాది పుణ్యక్షేత్రముల యందు, సూర్యేన్దుగ్రహణాది పవిత్రసమయములయందు,  ప్రత్యుపకారం చేయలేని , చేయబోని వాని విషయమై మరియు విద్యాసంస్కారములు కలిగిన యోగ్యుని విషయమై, ఏ దానమైతే  ఇవ్వబడుతుందో  అ దానము సత్త్వగుణోత్పన్నమైన దానం అని పండితులు తెలుసుకునుచున్నారు అని భావము. ॥౧.౧౬॥
🙏

హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.15

🙏హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.15🌺
🌷
మూలమ్--
దరిద్రాన్ భర కౌన్తేయ మా ప్రయచ్ఛేశ్వరే ధనమ్ ।
వ్యాధితస్యౌషధం పథ్యం నీరుజస్య కిమౌషధైః॥౧.౧౫॥
🌺
పదవిభాగః--
దరిద్రాన్ భర కౌన్తేయ మా ప్రయచ్ఛ ఈశ్వరే ధనమ్ । వ్యాధితస్య ఔషధం పథ్యం నీరుజస్య కిమ్ ఔషధైః॥౧.౧౫॥
🌸
అన్వయః--
కౌన్తేయ, దరిద్రాన్ భర। ఈశ్వరే ధనం మా ప్రయచ్ఛ । వ్యాధితస్య ఔషధం పథ్యం (భవతి) । నీరుజస్య కిమ్ ఔషధైః (ప్రయోజనమ్?) ॥౧.౧౫॥
🌼
ప్రతిపదార్థః--
కౌన్తేయ = హే కున్తీ-పుత్ర, యుధిష్ఠిర ; దరిద్రాన్ = ధనహీనాన్ ; భర = పాలయ ; ఈశ్వరే = ధనిని, ఐశ్వర్యవతి ; ధనం = విత్తం ; మా ప్రయచ్ఛ = మా దేహి ;వ్యాధితస్య = రుగ్ణస్య, శరీరబాధయా పీడితస్య ; పథ్యం = హితకారకమ్ ; నీరుజస్య = రోగశూన్యస్య, స్వస్థస్య తు ; ఔషధైః = భైషజైః, అగదైః ; కిం = కిం ఫలం ; న కిమపీత్యర్థః॥౧.౧౫॥
🌻
తాత్పర్యమ్--
హే కున్తీపుత్ర, నిర్ధనాన్ (ధనేన) పోషయ। యః పూర్వమేవ ధనవాన్, తస్మై ధనం మా దేహి। అస్య ఉదాహరణం దీయతే। యథా- యః రోగపీడితః సః ఔషధేన హితం ప్రాప్నోతి। యః పూర్వమేవ స్వస్థః తస్య ఔషధసేవనం కుతః?॥౧.౧౫॥
🌿
హిన్ద్యర్థః--
హే కున్తీపుత్ర యుధిష్ఠిర! దరిద్రోం కా హీ పాలనపోషణ కరో, ధనియోం కో దాన మత దో, క్యోం కి రోగీ కే లియే హీ ఔషధ లాభదాయక హోతా హై, పర జో నీరోగ ఉనకో ఔషధ (దవా) కీ క్యా ఆవశ్యకతా హై?॥౧.౧౫॥
☘
ఆన్ధ్రప్రతిపదార్థః :-
కౌన్తేయ =  కున్తీపుత్రుడవైన ఓ ధర్మరాజా !  దరిద్రాన్ = ధనహీనలైన వారిని  ;  భర = పోషించుము ; ఈశ్వరే = ఐశ్వర్యవంతుని విషయమున  ; ధనం = విత్తమును ; మా ప్రయచ్ఛ = ఇవ్వకుము ! (ఎందుకనగా) వ్యాధితస్య = రోగికి (మాత్రమే) ;  ఔషధం = ఔషధము ; పథ్యం = హితకారకము, ఉపయోగకరము, అవసరం  కూడా ;  (కింతు = కాని) నీరుజస్య = రోగము లేనివానికి ;  ఔషధైః = (వివిధములైన) ఓషధులచేత ; కిం = ఏమి ప్రయోజనము. (అనగా ఎలాంటి ఉపయోగము మరియు అవసరం కూడా లేదని, అది  అపాత్రదానమే అవుతుంది)  అని అర్థము. ॥౧.౧౫॥
🍀
ఆన్ధ్రతాత్పర్యమ్ :-
కున్తీపుత్రుడవైన ఓ ధర్మరాజా !  నీవు  ధనహీనలైన వారిని  మాత్రమే  పోషించుము.  అంతే కానీ ఐశ్వర్యవంతుడైన వానికి  ధనసహాయము చేయకూడదు. ఎందుకనగా  రోగికి  మాత్రమే   ఔషధసేవనము  హితకారకము, అవసరం కూడా. కానీ  రోగము లేనివానికి  వివిధములైన ఓషధసేవనం చేయించుట చేత  ఏలాంటి ప్రయోజనము కలుగక పోగా దుష్పరిణామములు కలిగే అవకాశం ఎలా ఉంటుందో  అలాగే  ధనవంతునికి చేసిన ధనసహాయం కూడా నిష్ఫలమై, వృథా అయ్యే ప్రమాదం కూడా ఉంటుంది అని  భావము. ॥౧.౧౫॥
🙏

హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.14

🙏హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.14🌺
🌷
మూలమ్--
మాతృవత్ పరదారేషు పరద్రవ్యేషు లోష్టవత్ ।
ఆత్మవత్ సర్వభూతేషు యః పశ్యతి స పణ్డితః॥౧.౧౪॥
🌺
పదవిభాగః--
మాతృవత్ పరదారేషు పరద్రవ్యేషు లోష్టవత్ । ఆత్మవత్ సర్వభూతేషు యః పశ్యతి సః పణ్డితః॥౧.౧౪॥
🌸
అన్వయః--
పరదారేషు మాతృవత్, పరద్రవ్యేషు లోష్టవత్, సర్వభూతేషు ఆత్మవత్ (చ) యః పశ్యతి సః పణ్డితః॥౧.౧౪॥
🌼
ప్రతిపదార్థః--
పరదారేషు = పరకలత్రేషు, పరేషాం భార్యావిషయే ; మాతృవత్ = మాతృభావేన యః పశ్యతి ; లోష్టవత్ = మృత్ఖణ్డవత్, పాషాణపిణ్డవత్ వా ; పశ్యతీతి శేషః ; పణ్డితః = తత్త్వజ్ఞః॥౧.౧౪॥
🌻
తాత్పర్యమ్--
పరనరాణాం పత్నీః స్వస్య జననీ ఇతి భావనయా, పరేషాం ధనాని పాషాణఖణ్డా ఇతి ధియా, సర్వాన్ ప్రాణినః ఆత్మా ఇతి బుద్ధ్యా- యః భావయతి, సః విద్వాన్ భవతి ॥౧.౧౪॥
🌿
హిన్ద్యర్థః--
జో మనుష్య దూసరోంకీ స్త్రియోం కో అపనీ మాతా కీ తరహ సమఝేం, దూసరే కే ద్రవ్య కో మిట్టీ కా ఢేలా (టుకడా) సమఝే ఔర ప్రాణిమాత్ర కో అపనీ హీ తరహ సమఝే, వహీ సచ్చా పణ్డిత హై॥౧.౧౪॥
☘
ఆన్ధ్రప్రతిపదార్థః :-
ఆత్మవత్ + తనవలెనే ;సర్వభూతేషు = అన్ని ప్రాణుల విషయము యందు ; యః = ఎవడైతే పశ్యతి = చూస్తాడో ; పరదారేషు =  పరుల భార్యలందు, మాతృవత్ =  మాతృ భావముతో; పర ద్రవ్యేషు=ఇతరుల ధనములందు;లోష్టవత్= మట్టి గడ్డవలె  యః పశ్యతి= ఎవరు (భావిస్తారో)చూస్తారో; సఃపణ్డితః = అతడు పండితుడు (జ్ఞాని)॥౧.౧౪॥
🍀
ఆన్ధ్రతాత్పర్యమ్ :-
పర సతులయందు తల్లి అనే భావంతో,పరుల సొత్తును మట్టిబెడ్డవలె ఎవరైతే భావిస్తారో అతడు జ్ఞాని.
🙏

హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.13

🙏హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.13🌺
🌷
మూలమ్--
ప్రత్యాఖ్యానే చ దానే చ సుఖదుఃఖే ప్రియాప్రియే ।
ఆత్మౌపమ్యేన పురుషః ప్రమాణమధిగచ్ఛతి॥౧.౧౩॥
🌺
పదవిభాగః--
ప్రత్యాఖ్యానే చ దానే చ సుఖ-దుఃఖే ప్రియ-అప్రియే । ఆత్మా-ఔపమ్యేన పురుషః ప్రమాణమ్ అధిగచ్ఛతి॥౧.౧౩॥
🌸
అన్వయః--
పురుషః ప్రత్యాఖ్యానే చ దానే చ సుఖ-దుఃఖే ప్రియ-అప్రియే ఆత్మా-ఔపమ్యేన ప్రమాణమ్ అధిగచ్ఛతి॥౧.౧౩॥
🌼
ప్రతిపదార్థః--
ప్రత్యాఖ్యానే = ప్రార్థనాభఙ్గే, పరతిరస్కారే వా ; సుఖే = సుఖప్రదానే, దుఃఖే = క్లేశదానే, దుఃఖోత్పాదనే చ । ప్రియే = ఇష్టాచరణే, అప్రియే = అనిష్టాచరణే చ ; ఆత్నౌపమ్యేన = ఆత్మానమేవ నిదర్శనం కృత్వా ; ప్రమాణం = నిశ్చయమ్ ; అధిగచ్ఛతి = లభతే ;॥౧.౧౩॥
🌻
తాత్పర్యమ్--
పరైః తిరస్కారే ప్రాప్తే, సుఖే లబ్ధే, దుఃఖే అనుభూతే వా, ప్రియే ఘటితే, అప్రియే సమ్భూతే వా- కింవిధః అనుభవః భవతీతి నరః కథం జానీయాత్? తత్తదనుభవప్రాప్తౌ స్వస్మిన్ యథా భావనా జాగర్తి, తథైవాన్యేషామపి భవతీతి ఆత్మనః ఉపమానేన అవగచ్ఛేత్। (ఇష్టాత్ సుఖమ్ అనిష్టాద్ దుఃఖఞ్చోత్పద్యతే ఇత్యాదికం స్వాత్మౌపమ్యేన జ్ఞాతుం శక్యతే ఇతి యావత్) ॥౧.౧౩॥
🌿
హిన్ద్యర్థః--
ప్రత్యాఖ్యాన (కోఈ కుఛ కహే తో ఉసకే టాల దేనా, నా హీం కర దేనా), దాన, సుఖ ఔర దుఃఖ మేం అర్థాత్ కిసీ కో సుఖీ యా దుఃఖీ బనానా, కిసీ కో భలా బురా కహనా, ఇన బాతోం సే లోగోం కో కితనా సుఖ యా దుఃఖ హోతా హై। ఇసకా అనుమాన మనుష్య కో అపనే ఊపర హీ కరనా చాహిఏ॥౧.౧౩॥
☘
ఆన్ధ్రప్రతిపదార్థః :-
ప్రత్యాఖ్యానే = ఇతరులను విమర్శించుట, లేక తిరస్కరించుట; సుఖే = సుఖమును కలిగించుట, దుఃఖే = దుఃఖమును కలిగించుట,  ప్రియే = ఇష్టమైన పని చేయుట, అప్రియే = ఇష్టముండని పని చేయుట ; ఆత్నౌపమ్యేన = తనకు జరిగితే (అని ఆలోచించి)ప్రమాణం = ప్రమాణముగా ; అధిగచ్ఛతి = తీసుకోవాలి ;॥౧.౧౩॥
🍀
ఆన్ధ్రతాత్పర్యమ్ :-
ఇతరులను విమర్శించుట, తిరస్కరించుట, సుఖమును కానీ దుఃఖమును కానీ కలిగించుట, ఇష్టమైన పని చేయుట లేక అయిష్టమైన పని చేయుట మొదలైనవి తన పట్ల జరిగితే ఎట్లా ఉంటుందో  దానిని ప్రమాణంగా తీసుకోవాలి.
🙏

హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.12

🙏హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.12🌺
🌷
మూలమ్--
ప్రాణా యథాత్మనోఽభీష్టా భూతానామపి తే తథా ।
ఆత్మౌపమ్యేన భూతానాం దయాం కుర్వన్తి సాధవః॥౧.౧౨॥
🌺
పదవిభాగః--
ప్రాణాః యథా ఆత్మనః అభీష్టాః భూతానామ్ అపి తే తథా । ఆత్మా-ఔపమ్యేన భూతానాం దయాం కుర్వన్తి సాధవః॥౧.౧౨॥
🌸
అన్వయః--
యథా ఆత్మనః ప్రాణాః అభీష్టాః తే భూతానామ్ అపి తథా । సాధవః ఆత్మా-ఔపమ్యేన భూతానాం దయాం కుర్వన్తి॥౧.౧౨॥
🌼
ప్రతిపదార్థః--
ఆత్మనః = స్వస్య; అభీష్టాః = ప్రియాః ; భూతానాం = స్వాతిరిక్తానాం సర్వేషాం జీవానామపి ; తే = ప్రాణాః ; తథా = తథైవ ప్రియాః ; అత ఆత్మౌపమ్యేన = స్వాత్మానమ్ ఉపమానం కృత్వా ; సాధవః = సజ్జనాః, దయాలవః ; భూతానాం = జీవానాం, ప్రాణినాం ; దయాం కుర్వన్తి = అనుకమ్పాం, కరుణాం, కృపాం వా దర్శయన్తి ॥౧.౧౨॥
🌻
తాత్పర్యమ్--
యథా స్వస్య ప్రాణాః స్వస్య అత్యన్తమిష్టాః భవన్తి, తథైవ అన్యేషాం జీవానామపి తే అభీప్సితా భవన్తి। అతః సాధవః అన్యానపి జీవాన్ ఆత్మనః సమానమేవ పశ్యన్తి ॥౧.౧౨॥
🌿
హిన్ద్యర్థః--
ఔర జైసే మనుష్య అపనే ప్రాణోం కో ప్రియ సమఝతా హై, వైసే హీ దూసరే ప్రాణియోం కో భీ అపనే-అపనే ప్రాణ ప్యారే హైం । ఇసలియే మహాత్మా లోగ అపనీ హీ తరహ దూసరోం కో భీ సమఝ కర సభీ జీవోం పర సమాన రూప సే హీ దయా కరతే హైం ॥౧.౧౨॥
☘
ఆన్ధ్రప్రతిపదార్థః :-
ఆత్మనః = తనయొక్క; అభీష్టాః = ప్రియమో ; భూతానాం = తాను తప్ప అన్య జీవుల యొక్క ; తే = ప్రాణములు ; తథా =అలాగే ప్రియమైనవి ; అత ఆత్మౌపమ్యేన = తన వలెనే భావించి; సాధవః = సజ్జనులు, దయగల వారు ; భూతానాం = జీవుల యొక్క, ప్రాణుల యొక్క( జీవుల పట్ల) ; దయాం కుర్వన్తి = దయను కరుణను చూపుతారు., ॥౧.౧౨॥
🍀
ఆన్ధ్రతాత్పర్యమ్ :-
ప్రతి వారికీ తమ ప్రాణములు ఏ విధంగా ప్రియమైనవో, ఆ విధంగానే ఇతర జీవులకు వాటి ప్రాణములు కూడా ప్రియమయినవే. అందువల్ల సాధు సజ్జనులు తమ వలెనే అన్య జీవులను భావించి కరుణను చూపుతారు.
🙏

హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.11

🙏హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.11🌺
🌷
మూలమ్--
మరుస్థల్యాం యథా వృష్టిః క్షుధార్తే భోజనం తథా ।
దరిద్రే దీయతే దానం సఫలం పాణ్డునన్దన॥౧.౧౧॥
🌺
పదవిభాగః--
మరు-స్థల్యాం యథా వృష్టిః క్షుధా-ఆర్తే భోజనం తథా । దరిద్రే దీయతే దానం సఫలం పాణ్డు-నన్దన॥౧.౧౧॥
🌸
అన్వయః--
పాణ్డు-నన్దన, యథా మరు-స్థల్యాం వృష్టిః, క్షుధా-ఆర్తే భోజనం, తథా దరిద్రే (యత్) దానం దీయతే (తత్) సఫలం (భవతి) ॥౧.౧౧॥
🌼
ప్రతిపదార్థః--
పాణ్డునన్దన = హే యుధిష్ఠిర! ; మరుస్థల్యాం = మరుభూమౌ, నిర్జలప్రదేశే ; యథా వృష్టిః = యథా వృష్టిః సఫలా, నితరాముచితా ; క్షుధార్తే = బుభుక్షయా పీడితాయ ; తథా = తథైవ ; దరిద్రే = ధనహీనాయ ; యద్దానం దీయతే తదపి సఫలమిత్యన్వయః॥౧.౧౧॥
🌻
తాత్పర్యమ్--
హే యుధిష్ఠిర, యథా జలరహితదేశే వర్షణేన వృష్టిః సఫలా భవతి, భోజనేచ్ఛోః అన్నదానేన క్షుధానివారణేన చ అనన్దానం సఫలం భవతి, తథైవ నిర్ధనాయ దత్తం దానం సఫలం భవతి। (జలం యత్ర ప్రభూతం తత్ర వృష్టయే న కోఽపి ఆర్తః। అన్నం ఖాదిత్వా యః తృప్తః తస్య అన్నస్యావశ్యకతా నాస్తి। తథైవ ధనికాయ ధనదానేన న లాభః। యత్ర యన్నాస్తి, తత్ర తద్దాతవ్యమ్ ఇతి యావత్।) ॥
🌿
హిన్ద్యర్థః--
హే యుధిష్ఠిర! జైసే మరుస్థల (మారవాడ़) మేం వర్షా సఫల హై ఔర భూఖే కో భోజన దేనా సఫల హై, వైసే దరిద్ర కో దియా హుఆ దాన భీ సఫల హోతా హై॥౧.౧౧॥
☘
ఆన్ధ్రప్రతిపదార్థః :-
పాణ్డునన్దన = ఓ యుధిష్ఠిరుడా! ; యథా = ఎట్లైతే ; మరుస్థల్యాం = ఎడారియందు ( నిర్జలప్రదేశమునందు) ; వృష్టిః = వర్షము ; సఫలా = సఫలమగుచున్నదో ; తథా = అలాగే ; క్షుధార్తే = ఆకలితో బాధపడుతున్న వాని విషయంలో ; భోజనం = ఆహారము సఫలా = సఫలమగుచున్నది ; తథా =అలాగే ; దరిద్రే = ధనహీనుడైన వాని విషయమున ; దానం = దానము (వితరణము) ; దీయతే = ఇవ్వబడుతుందో ; తదపి = (ఆ దానం) అదికూడా ; సఫలం = ఫలవంతమైనదై ; భవతి = అగుచున్నది ;అని అర్థము.. ॥౧.౧౧॥
🍀
ఆన్ధ్రతాత్పర్యమ్ :-
ఓ యుధిష్ఠిరుడా! ఎట్లైతే ఎడారియందు అనగా నిర్జలప్రదేశమునందు వర్షము పడినచో సఫలమగుచున్నదో ; అలాగే ఆకలితో బాధపడుతున్న వానికి విషయంలో ఆహారము పెడితే, సఫలమగుచున్నది, అలాగే ధనహీనుడైన అనగా దరిద్రునికి ఇవ్వబడిన దానము కూడా ఫలవంతమైనదై, మరియు సార్థకమైనదై అగుచున్నది అని భావము.. ॥౧.౧౧॥
🙏

హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.9

🙏హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 1.9🌺
🌷
మూలమ్--
తత్ర పూర్వశ్చతుర్వర్గో దమ్భార్థమపి సేవ్యతే ।
ఉత్తరస్తు చతుర్వర్గో మహాత్మన్యేవ తిష్ఠతి॥౧.౯॥
🌺
పదవిభాగః--
🌸
అన్వయః--
తత్ర పూర్వః చతుర్వర్గః దమ్భార్థమ్ అపి సేవ్యతే । ఉత్తరః తు చతుర్వర్గః మహాత్మని ఏవ తిష్ఠతి॥౧.౯॥
🌼
ప్రతిపదార్థః--
తత్ర = అష్టవిధే పూర్వోక్తే ధర్మమార్గే ; పూర్వశ్చతుర్వర్గః = ఇజ్యాధ్యయనతపో-దానాత్మకః ; దమ్భార్థం = లోకసఙ్గ్రహ-లోకవఞ్చనాద్యర్థమపి ; సేవ్యతే = ఆశ్రీయతే ; 'లోకై'రితి శేషః ; ఉత్తరః చతుర్వర్గః తు = సత్య-ధృతి-క్షమా-అలోభాత్మకో ధర్మమార్గస్తు మహాత్మస్వేవ సమ్భవతి, న క్షుద్రాశయేషు॥౧.౯॥
🌻
తాత్పర్యమ్--
 (ఇజ్యాధ్యయనతపోదానాః, సత్యధృతిక్షమాలోభాశ్చ ధర్మోపార్జనమార్గాః।) తత్ర పూర్వగణం న కేవలం ధర్మాయ, అపి తు దమ్భప్రదర్శనాది-లౌకికప్రయోజనార్థమపి భజతే నరః। అపరగణే స్థితాః గుణాస్తు మహాపురుషేషు, సన్తజనేషు ఏవ దృశ్యన్తే ॥౧.౯॥
🌿
హిన్ద్యర్థః--
ఇన ఆఠోం మేం సే పహలే కే చారోం కో (యజ్ఞ, పఢ़నా, దాన, తప, ఇన చారోం కో) మహానతాకో దిఖలానే కే లియే పాఖణ్డీ లోగ భీ కర సకతే హైం, పరన్తు అన్తిమ చార (సత్య, ధైర్య, క్షమా, అలోభ-సన్తోష) కా అనుష్ఠాన తో మహాత్మా లోగ హీ కరతే హైం॥౧.౯॥
☘
ఆన్ధ్రప్రతిపదార్థః :-
తత్ర = ముందు చెప్పబడిన ఎనిమిది ధర్మమార్గములయందు ; పూర్వశ్చతుర్వర్గః = ఇజ్యా -అధ్యయన -తప - దానములనే నాలుగు ; (లోకైః = జనులచేత), దమ్భార్థం అపి = (చేయాలని లేకున్నను),కపటం కొరకు కూడా ; సేవ్యతే = ఆశ్రయింపబడుచున్నది ; ఉత్తరః చతుర్వర్గః తు = (ఇక మిగిలిన) సత్యము - ధృతి-క్షమా-అలోభము అను నాలుగింటి ధర్మమార్గము ; మహాత్మని (జనే) ఏవ = శ్రేష్ఠస్వభావంకలిగిన జనమందే ; తిష్ఠతి = ఉంటున్నది అని అర్థము.
॥౧.౯ ౹౹
🍀
ఆన్ధ్రతాత్పర్యమ్ :-
ఎనిమిది ధర్మమార్గములయందు ఇజ్యా -అధ్యయన -తప - దానములనే ముందు చెప్పబడిన నాలుగు, చేయాలని ఇష్టం లేకున్నను, కపటంతో కూడా జనులచేత ఆశ్రయింపబడుచున్నది. ఇక మిగిలిన సత్యము - ధృతి-క్షమా-అలోభము అను నాలుగింటి ధర్మమార్గము శ్రేష్ఠస్వభావంకలిగిన జనమందే ఉంటున్నది అనగా... మహాత్ములైనవారు ధర్మమార్గమందే చరింతు రని భావము. ॥౧.౯౹౹
🙏