🙏హితోపదేశ-సుభాషిత-శ్లోకాః - 0.31🌺
🌷
మూలమ్--
ఉద్యోగినం పురుషసింహముపైతి లక్ష్మీః
దైవేన దేయమితి కాపురుషా వదన్తి ।
దైవం నిహత్య కురు పౌరుషమాత్మశక్త్యా
యత్నే కృతే యది న సిధ్యతి కోఽత్ర దోషః ॥౦.౩౧॥
🌺
పదవిభాగః--
ఉద్యోగినం పురుష-సింహమ్ ఉపైతి లక్ష్మీః దైవేన దేయమ్ ఇతి కాపురుషాః వదన్తి । దైవం నిహత్య కురు పౌరుషమ్ ఆత్మ-శక్త్యా యత్నే కృతే యది న సిధ్యతి కః అత్ర దోషః ॥౦.౩౧॥
🌸
అన్వయః--
ఉద్యోగినం పురుష-సింహమ్ లక్ష్మీః ఉపైతి । కాపురుషాః ‘దైవేన దేయమ్’ ఇతి వదన్తి । దైవం నిహత్య, ఆత్మ-శక్త్యా పౌరుషం కురు । యత్నే కృతే యది న సిధ్యతి కః అత్ర దోషః ॥౦.౩౧॥
🌼
ప్రతిపదార్థః--
ఉద్యోగినమ్ = ప్రయత్నశీలం ; పురుషసింహం = (~పురుషః సింహ ఇవ, పురుషసింహస్తం) సింహవద్ విక్రమశాలినం పురుషశ్రేష్ఠమ్ ; లక్ష్మీః = ధనం, సమ్పత్తిః, సఫలతా, జయః ; స్వయమేవ = స్వత ఏవ ; ఉపైతి = ఆగచ్ఛతి ; కాపురుషాః = ఉద్యోగశక్తిశూన్యాః, భయశీలాః, కాతరా ఏవ, న శూరాః ; ‘దైవేన దేయమ్’ ఇతి = ‘భాగ్యేన ఏవ దీయతే (సర్వం సుఖం దుఃఖం వే’తి) ; వదన్తి = కథయన్తి ; దైవమ్ = భాగ్యం, అదృష్టం ; నిహత్య = తన్ముఖప్రేక్షితాం విహాయ, తదుపేక్ష్యేతి వా ; పౌరుషమ్ = ఉద్యోగం ; కురు ; యత్నే = ఉద్యోగే ; కృతే సతి ; యది = చేత్ ; కార్యం న సిధ్యతి (తర్హి అస్మిన్విషయే) ; కః = కో వా పుంసః ; దోషః = అపకర్షకారకం ; (నైవ కశ్చిద్దోష ఇత్యర్థః) । యద్వా-అత్ర = యత్నే ఏవ కః = కోఽపి దోషః = త్రుటిరస్తీతి విభావ్యమ్, అన్యథా బలవతి యత్నే సతి అవశ్యమేవ కార్యం భవత్యేవేత్యవధేయమిత్యన్యే వ్యాచక్షతే ॥౦.౩౧॥
🌻
తాత్పర్యమ్--
యః ప్రయత్నశీలః సింహవత్ విక్రమశాలీ పురుషః, సః సఫలత్వం ప్రాప్నోతి। భయశీలినః తు ‘భాగ్యేనైవ దీయతే’ ఇతి బ్రువన్తి। అతః భాగ్యముపేక్ష్య, ప్రయత్నం కురు। యది యత్నం కృత్వా అపి ఫలం న ప్రాప్యతే, తర్హి న కోఽపి దోషస్తత్ర। అథవా, యది న ప్రాప్యతే ఫలం, తర్హి ‘యత్నే కో దోషః?’ ఇతి చిన్తనీయమ్ ॥౦.౩౧॥
🌿
హిన్ద్యర్థః--
ఔర భీ-ఉద్యోగశీల పురుషసింహ కే పాస స్వయం హీ లక్ష్మీ ఆతీ హై । 'ధన భాగ్య సే హీ మిలతా హై' యహ తో కాయర పురుష హీ కహా కరతే హైం । ఇసలియే మనుష్య కో భాగ్య కా భరోసా ఛోడ़కర అపనీ శక్తి కే అనుసార ఉద్యోగ కరనా చాహియే, యది ఉద్యోగ కరనే పర భీ కార్య కీ సిద్ధి న హోనే తో ఇస ఉద్యోగ మేం క్యా దోష హై। ఇసకా విచార కరో । అర్థాత్- దేఖో కి తుమారే ఇస ఉద్యోగ మేం క్యా త్రుటి హై, న కి ఉద్యోగ కో హీ ఛోడ దో ॥౦.౩౧॥
☘
ఆన్ధ్రప్రతిపదార్థః :-
ఉద్యోగినమ్ = ప్రయత్నశీలుడైన ; పురుషసింహం = పురుషశ్రేష్ఠున్ని ; లక్ష్మీః = (విజయము) సంపద; ఉపైతి = పొందుచున్నది ; కాపురుషాః = (స్వశక్తిని మరిచి) ప్రయత్నశూన్యులైనవారు ; దైవేన = భాగ్యము చేతనే ; (విజయము కాని,సంపద కానీ), దేయమ్ = ఇవ్వబడాలి ; ఇతి = అని ; వదన్తి = పలుకుచున్నారు ; (కిన్తు = కాని), దైవమ్ = అదృష్టమును ; నిహత్య = (తృణీకరించి), లెక్కించకుండా ; ఆత్మశక్త్యా = స్వసామర్థ్యముతో ; పౌరుషమ్ = (తనదైన), ప్రయత్నమును ; కురు = చేయుము ; యత్నే కృతే సతి = ప్రయత్నము చేయబడినదగుచుండగా ; యది = ఒకవేళ ; కార్యం న సిధ్యతి = పని(ఫలితం)సిద్ధించకున్నను ; అత్ర = (ఈ ప్రయత్నంలో) ఇక్కడ ; కః = ఏమి ; దోషః = దోషము! ; (దోషమే లేదని అర్థము) ॥౦.౩౧॥
🍀
ఆన్ధ్రతాత్పర్యమ్ :-
ప్రయత్నశీలుడైన పురుషశ్రేష్ఠున్ని, విజయము కాని సంపద కాని పొందుచున్నది . స్వశక్తిని మరిచి, ప్రయత్నశూన్యులైన జనులు మాత్రము, భాగ్యము చేతనే విజయము కాని, సంపద కానీ ఇవ్వబడాలి అని పలుకుచున్నారు. కాని అదృష్టంపై భారము వేయక, స్వసామర్థ్యముతో ప్రయత్నమును చేయాలి. ప్రయత్నము చేసిననూ... ఒకవేళ పని యొక్క ఫలితం సిద్ధించకున్నను, ఈ ప్రయత్నంలో దోషమే లేదని భావము . మళ్ళీ కార్యోన్ముఖుడై ఉద్యమించి, సాధించవలెనని భావము. ॥౦.౩౧॥౹
🙏
🌷
మూలమ్--
ఉద్యోగినం పురుషసింహముపైతి లక్ష్మీః
దైవేన దేయమితి కాపురుషా వదన్తి ।
దైవం నిహత్య కురు పౌరుషమాత్మశక్త్యా
యత్నే కృతే యది న సిధ్యతి కోఽత్ర దోషః ॥౦.౩౧॥
🌺
పదవిభాగః--
ఉద్యోగినం పురుష-సింహమ్ ఉపైతి లక్ష్మీః దైవేన దేయమ్ ఇతి కాపురుషాః వదన్తి । దైవం నిహత్య కురు పౌరుషమ్ ఆత్మ-శక్త్యా యత్నే కృతే యది న సిధ్యతి కః అత్ర దోషః ॥౦.౩౧॥
🌸
అన్వయః--
ఉద్యోగినం పురుష-సింహమ్ లక్ష్మీః ఉపైతి । కాపురుషాః ‘దైవేన దేయమ్’ ఇతి వదన్తి । దైవం నిహత్య, ఆత్మ-శక్త్యా పౌరుషం కురు । యత్నే కృతే యది న సిధ్యతి కః అత్ర దోషః ॥౦.౩౧॥
🌼
ప్రతిపదార్థః--
ఉద్యోగినమ్ = ప్రయత్నశీలం ; పురుషసింహం = (~పురుషః సింహ ఇవ, పురుషసింహస్తం) సింహవద్ విక్రమశాలినం పురుషశ్రేష్ఠమ్ ; లక్ష్మీః = ధనం, సమ్పత్తిః, సఫలతా, జయః ; స్వయమేవ = స్వత ఏవ ; ఉపైతి = ఆగచ్ఛతి ; కాపురుషాః = ఉద్యోగశక్తిశూన్యాః, భయశీలాః, కాతరా ఏవ, న శూరాః ; ‘దైవేన దేయమ్’ ఇతి = ‘భాగ్యేన ఏవ దీయతే (సర్వం సుఖం దుఃఖం వే’తి) ; వదన్తి = కథయన్తి ; దైవమ్ = భాగ్యం, అదృష్టం ; నిహత్య = తన్ముఖప్రేక్షితాం విహాయ, తదుపేక్ష్యేతి వా ; పౌరుషమ్ = ఉద్యోగం ; కురు ; యత్నే = ఉద్యోగే ; కృతే సతి ; యది = చేత్ ; కార్యం న సిధ్యతి (తర్హి అస్మిన్విషయే) ; కః = కో వా పుంసః ; దోషః = అపకర్షకారకం ; (నైవ కశ్చిద్దోష ఇత్యర్థః) । యద్వా-అత్ర = యత్నే ఏవ కః = కోఽపి దోషః = త్రుటిరస్తీతి విభావ్యమ్, అన్యథా బలవతి యత్నే సతి అవశ్యమేవ కార్యం భవత్యేవేత్యవధేయమిత్యన్యే వ్యాచక్షతే ॥౦.౩౧॥
🌻
తాత్పర్యమ్--
యః ప్రయత్నశీలః సింహవత్ విక్రమశాలీ పురుషః, సః సఫలత్వం ప్రాప్నోతి। భయశీలినః తు ‘భాగ్యేనైవ దీయతే’ ఇతి బ్రువన్తి। అతః భాగ్యముపేక్ష్య, ప్రయత్నం కురు। యది యత్నం కృత్వా అపి ఫలం న ప్రాప్యతే, తర్హి న కోఽపి దోషస్తత్ర। అథవా, యది న ప్రాప్యతే ఫలం, తర్హి ‘యత్నే కో దోషః?’ ఇతి చిన్తనీయమ్ ॥౦.౩౧॥
🌿
హిన్ద్యర్థః--
ఔర భీ-ఉద్యోగశీల పురుషసింహ కే పాస స్వయం హీ లక్ష్మీ ఆతీ హై । 'ధన భాగ్య సే హీ మిలతా హై' యహ తో కాయర పురుష హీ కహా కరతే హైం । ఇసలియే మనుష్య కో భాగ్య కా భరోసా ఛోడ़కర అపనీ శక్తి కే అనుసార ఉద్యోగ కరనా చాహియే, యది ఉద్యోగ కరనే పర భీ కార్య కీ సిద్ధి న హోనే తో ఇస ఉద్యోగ మేం క్యా దోష హై। ఇసకా విచార కరో । అర్థాత్- దేఖో కి తుమారే ఇస ఉద్యోగ మేం క్యా త్రుటి హై, న కి ఉద్యోగ కో హీ ఛోడ దో ॥౦.౩౧॥
☘
ఆన్ధ్రప్రతిపదార్థః :-
ఉద్యోగినమ్ = ప్రయత్నశీలుడైన ; పురుషసింహం = పురుషశ్రేష్ఠున్ని ; లక్ష్మీః = (విజయము) సంపద; ఉపైతి = పొందుచున్నది ; కాపురుషాః = (స్వశక్తిని మరిచి) ప్రయత్నశూన్యులైనవారు ; దైవేన = భాగ్యము చేతనే ; (విజయము కాని,సంపద కానీ), దేయమ్ = ఇవ్వబడాలి ; ఇతి = అని ; వదన్తి = పలుకుచున్నారు ; (కిన్తు = కాని), దైవమ్ = అదృష్టమును ; నిహత్య = (తృణీకరించి), లెక్కించకుండా ; ఆత్మశక్త్యా = స్వసామర్థ్యముతో ; పౌరుషమ్ = (తనదైన), ప్రయత్నమును ; కురు = చేయుము ; యత్నే కృతే సతి = ప్రయత్నము చేయబడినదగుచుండగా ; యది = ఒకవేళ ; కార్యం న సిధ్యతి = పని(ఫలితం)సిద్ధించకున్నను ; అత్ర = (ఈ ప్రయత్నంలో) ఇక్కడ ; కః = ఏమి ; దోషః = దోషము! ; (దోషమే లేదని అర్థము) ॥౦.౩౧॥
🍀
ఆన్ధ్రతాత్పర్యమ్ :-
ప్రయత్నశీలుడైన పురుషశ్రేష్ఠున్ని, విజయము కాని సంపద కాని పొందుచున్నది . స్వశక్తిని మరిచి, ప్రయత్నశూన్యులైన జనులు మాత్రము, భాగ్యము చేతనే విజయము కాని, సంపద కానీ ఇవ్వబడాలి అని పలుకుచున్నారు. కాని అదృష్టంపై భారము వేయక, స్వసామర్థ్యముతో ప్రయత్నమును చేయాలి. ప్రయత్నము చేసిననూ... ఒకవేళ పని యొక్క ఫలితం సిద్ధించకున్నను, ఈ ప్రయత్నంలో దోషమే లేదని భావము . మళ్ళీ కార్యోన్ముఖుడై ఉద్యమించి, సాధించవలెనని భావము. ॥౦.౩౧॥౹
🙏
